46% chụp giựt để thối lui

Ts. Phạm Đình Bá

07/4/2025

Đời sống người dân dưới chế độ độc tài độc đảng toàn trị có phần phức tạp, phần lớn vì đảng tập trung vào việc bảo vệ quyền lợi cán bộ và đảng viên trong khi xao lãng phúc lợi xã hội của người dân. Việc đảng duy trì mức lương tối thiểu thấp hơn chuẩn sống tối thiểu, đồng thời kiểm soát các phong trào đòi quyền lợi của người lao động, đã trở thành chủ đề tranh luận về mục tiêu duy trì lợi thế cạnh tranh trong xuất khẩu hàng hóa thâm dụng lao động sang Hoa Kỳ. 

Nghiên cứu dọc của Viện Khoa học Lao động (2020-2024) với 5,000 hộ gia đình công nhân phát hiện: 41% hộ không tích lũy được tài sản sau 5 năm làm việc, và 67% phụ thuộc vào tăng ca để trang trải. 

Chỉ số Gini là thước đo bất bình đẳng thu nhập, bất bình đẳng tài sản hoặc bất bình đẳng tiêu dùng trong một nước, dao động từ 0 (bình đẳng hoàn toàn) đến 1 (bất bình đẳng hoàn toàn). Hệ số GINI tăng từ 0.42 (2020) lên 0.47 (2024), phản ánh khoảng cách giàu nghèo gia tăng trong xã hội điều hành bởi độc đảng.

Báo cáo của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (Human Rights Watch, 2024) ghi nhận 23 vụ bắt giữ nhà hoạt động công đoàn trong năm 2023, tập trung vào các khu công nghiệp tại Bình Dương và Đồng Nai. Cơ chế "công đoàn nhà nước" chiếm 93% tổng số công đoàn, tạo rào cản cho đàm phán tập thể. Hệ quả là chỉ 14% doanh nghiệp với vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài (FDI) có thỏa ước lao động tập thể, so với mức 62% ở Thái Lan.

Phân tích chuỗi giá trị toàn cầu của Ngân Hàng Thế giới (World Bank, 2023) cho thấy: chi phí lao động trong ngành điện tử chiếm 18-22% giá thành sản phẩm tại Việt Nam, thấp hơn Trung Quốc (25-28%) và Indonesia (23-25%). Tuy nhiên, năng suất lao động theo giờ của Việt Nam chỉ bằng 68% Trung Quốc và 54% Malaysia. Sự chênh lệch này duy trì lợi thế cạnh tranh dựa trên giá rẻ hơn là hiệu quả.

46% chụp giựt để thối liu

Đảng đã hành động nhanh chóng để tiếp xúc với chính quyền Trump ngay sau khi Mỹ công bố mức thuế đối ứng 46% đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, định vị mình là một trong những quốc gia đầu tiên triển khai phản ứng ngoại giao chụp giựt. Đảng đã kích hoạt nhiều kênh đối thoại với giới chức Mỹ chỉ trong vài ngày sau thông báo, thể hiện cách tiếp cận khẩn trương và chiến lược nhằm giải quyết đòn tấn công có thể gây thiệt hại nặng nề cho nền kinh tế phụ thuộc vào xuất khẩu.

Trong những giờ đầu tiên của ngày 3/4/2025 (giờ Việt Nam), Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố mức thuế 46% áp dụng cho tất cả hàng nhập khẩu từ Việt Nam, dự kiến có hiệu lực từ ngày 9/4. Phản ứng của đảng diễn ra nhanh chóng và đa chiều, kích hoạt đồng thời nhiều kênh ngoại giao.

Bộ Ngoại giao Việt Nam ngay lập tức bày tỏ tiếc nuối trước quyết định của Mỹ, khẳng định mức thuế này "không phản ánh tinh thần của quan hệ đối tác toàn diện vì hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển". Bộ này cảnh báo rằng nếu được thực thi, mức thuế sẽ tác động tiêu cực đến quan hệ kinh tế-thương mại song phương cũng như lợi ích của doanh nghiệp và người dân hai nước.

Thủ tướng Phạm Minh Chính đã triệu tập ngay cuộc họp Chính phủ với các bộ, ngành chủ chốt để đánh giá tình hình và thảo luận các biện pháp ứng phó ngắn hạn lẫn dài hạn. Ông chỉ đạo thành lập “lực lượng đặc nhiệm ứng phó nhanh” do Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn đứng đầu, thể hiện sự quan tâm ở cấp cao nhất của đảng đối với vấn đề này.

Trong một động thái nhún nhường, Tổng Bí thư đảng Tô Lâm đã có cuộc điện đàm trực tiếp với Tổng thống Mỹ Donald Trump vào ngày 4/4/2025. Trong cuộc trò chuyện mà Trump mô tả là "rất hiệu quả", ông Lâm đề xuất Việt Nam sẽ cắt giảm thuế đối với hàng hóa Mỹ xuống 0% nếu hai bên đạt được thỏa thuận. Trump công khai ghi nhận đề xuất này và bày tỏ mong muốn tổ chức một cuộc gặp trong thời gian tới.

Theo Giáo sư Carlyle A. Thayer từ Đại học New South Wales, cuộc điện đàm này đại diện cho "một bước đi quan trọng, cho thấy các mức thuế mới của Mỹ có thể được đàm phán và định vị Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên phản ứng chủ động". Việc Trump tiếp nhận cuộc gọi của ông Lâm ngay sau khi công bố thuế quan cho thấy vị thế ngoại giao của Việt Nam tại Washington.

Loay hoay nhiều kiểu

Cách tiếp cận của Việt Nam không giới hạn ở giao tiếp cấp cao. Quốc gia này đã kích hoạt nhiều kênh ngoại giao song song để giải quyết vấn đề thuế quan:

Bộ Công Thương Việt Nam đề nghị một cuộc điện đàm giữa Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên và Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer "trong thời gian sớm nhất", theo thông báo trên cổng thông tin chính phủ. Bộ này khẳng định vẫn còn "không gian để thảo luận và đàm phán", trích lời ông Tạ Hoàng Linh, Vụ trưởng Vụ Thị trường Châu Âu - Châu Mỹ.

Phó Thủ tướng Bùi Thanh Sơn đã gặp Đại sứ Mỹ Marc Knapper tại Hà Nội vào ngày 6/4 để chính thức đề nghị Trump hoãn áp dụng thuế trong khi hai bên đàm phán. Cuộc gặp này phản ánh nội dung bức thư mà ông Tô Lâm gửi Trump vào ngày 5/4, trong đó lãnh đạo Việt Nam yêu cầu hoãn thực thi thuế đối ứng ít nhất 45 ngày.

Ông Hồ Đức Phớc, được bổ nhiệm làm đặc phái viên tới Mỹ, thông báo với các doanh nghiệp vào ngày 5/4 rằng Việt Nam đang tìm cách hoãn áp dụng thuế từ một đến ba tháng. Ông Phớc dự kiến thăm Mỹ từ ngày 6-14/4 để dẫn đầu các đối thoại chính sách cấp cao.

Chuẩn bị để thối liu

Ngay cả trước khi Trump công bố thuế quan, Việt Nam đã có những động thái giải quyết mối quan ngại thương mại tiềm tàng:

Việt Nam từng tuyên bố ý định dỡ bỏ thuế đối với một số mặt hàng Mỹ chọn lọc và tăng nhập khẩu khí đốt hóa lỏng (LNG) cùng máy bay Mỹ. Trong chuyến thăm Washington của Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên vào tháng 3/2025, Việt Nam đã ký các thỏa thuận trị giá 4,15 tỷ USD với các tập đoàn Mỹ, bao gồm hợp đồng mua LNG từ Excelerate Energy và ConocoPhillips, như một phần của gói thương mại 90,3 tỷ USD giai đoạn 2025-2030.

Đảng cũng cắt giảm thuế đối với nhiều mặt hàng Mỹ vào ngày 31/3/2025, chỉ vài ngày trước thông báo thuế của Trump. Những động thái này được xem như biện pháp phòng ngừa nhằm đáp ứng yêu cầu của Trump về cân bằng thương mại.

Không phải ai cũng làm như thế

Mặc dù kết quả tìm kiếm không cung cấp đầy đủ thông tin về cách các nước khác phản ứng với chính sách thuế của Trump, đánh giá của Giáo sư Thayer nhấn mạnh Việt Nam được định vị là "một trong những quốc gia đầu tiên phản ứng chủ động". Điều này cho thấy phản ứng thối liu của Việt Nam nhanh chóng hơn đáng kể so với các nước khác chịu ảnh hưởng từ chính sách thuế của Trump.

Kết quả tìm kiếm cũng chỉ ra Việt Nam đặc biệt có động lực phản ứng nhanh do mức thuế phải đối mặt (46%) thuộc hàng cao nhất và cao hơn đáng kể so với các đối thủ khu vực như Thái Lan (36%), Indonesia (32%), Malaysia (24%), và Philippines (17%). Chỉ có Campuchia, Lào, Sri Lanka và Trung Quốc phải chịu mức thuế tương đương.

Tóm tắt

Bằng chứng rõ ràng cho thấy nhà nước một đảng của Việt Nam đã tiếp xúc với chính phủ Mỹ thông qua nhiều kênh để đàm phán về mức thuế đối ứng 46%. Các kênh giao tiếp bao gồm cuộc điện đàm trực tiếp giữa lãnh đạo cấp cao, tiếp xúc cấp bộ trưởng, công hàm ngoại giao và bổ nhiệm đặc phái viên. Đánh giá của chuyên gia cùng dòng thời gian sự kiện khẳng định Việt Nam thực sự là một trong những quốc gia đầu tiên triển khai phản ứng phối hợp trước thông báo thuế quan của Trump, phản ánh tầm quan trọng sống còn của thị trường Mỹ đối với nền kinh tế hướng xuất khẩu của Việt Nam.

Phản ứng của chính phủ Việt Nam thể hiện cả sự khẩn trương lẫn cách tiếp cận chiến lược, đưa ra nhượng bộ đáng kể (bao gồm thuế 0% đối với hàng Mỹ) đồng thời yêu cầu thời gian đàm phán thêm. Cuộc tấn công ngoại giao đa chiều này làm nổi bật quyết tâm của Việt Nam trong việc bảo vệ mối quan hệ kinh tế trọng yếu với Mỹ - thị trường chiếm khoảng 28-30% tổng kim ngạch xuất khẩu của quốc gia.