Ts. Phạm Đình Bá
21/3/2025
Tôi rời quê hương sang sống ở Canada từ năm 1984, với nhiều thập kỷ vật lộn để kiếm sống và nuôi gia đình. Giờ đây khi đã nghỉ hưu, điều kiện sống của đất nước này đang bị ảnh hưởng bởi ý định sáp nhập Canada của quyền lực Donald Trump từ Mỹ. Nhìn lại điều kiện sống của những người lao động ở quê nhà, có vẻ như kiếm sống khá khó khăn, mặc dù GDP tăng trong khi bất bình đẳng thu nhập trong xã hội ngày càng tăng.
Có nước nào mà người dân sống hạnh phúc không? Bài học của họ dành cho những người khác đang đấu tranh để đạt được một chút hạnh phúc là gì? Bài nầy tóm tắt kinh nghiệm sống ở Bắc Âu.
Phần Lan đã bảo vệ vị trí là quốc gia hạnh phúc nhất thế giới trong năm thứ tám liên tiếp chưa từng có, theo Báo cáo Hạnh phúc Thế giới năm 2025. Các quốc gia Bắc Âu tiếp tục thống trị bảng xếp hạng hạnh phúc, với Đan Mạch, Iceland và Thụy Điển theo sát phía sau. Mặc dù có khí hậu lạnh giá và mùa đông dài, tối tăm, những quốc gia này liên tục thể hiện mức độ hài lòng cuộc sống đáng kinh ngạc. Chúng ta có thể học được gì từ thành công của họ?
Hệ thống Hỗ trợ Xã hội Bắc Âu: Nền tảng cho Hạnh phúc
Hệ thống phúc lợi mạnh mẽ ở các quốc gia Bắc Âu tạo nền tảng vững chắc cho sự hài lòng của công dân. Chăm sóc sức khỏe toàn dân, giáo dục miễn phí (bao gồm cả giáo dục đại học), chăm sóc trẻ em được trợ cấp và chính sách nghỉ thai sản hào phóng tạo ra một mạng lưới an toàn giúp giảm căng thẳng và lo lắng về nhu cầu cơ bản. Những chương trình xã hội toàn diện này đảm bảo rằng công dân có quyền tiếp cận các dịch vụ thiết yếu bất kể tình trạng kinh tế của họ.
Các hệ thống phúc lợi này đóng góp đáng kể vào thứ hạng hạnh phúc cao của các quốc gia Bắc Âu. Frank Martela, một nhà nghiên cứu tâm lý học Phần Lan, giải thích rằng những chính sách này tạo ra một xã hội với "những người không hạnh phúc ít nhất trên thế giới". Cách tiếp cận nhà nước phúc lợi ưu tiên lợi ích của công dân hơn tăng trưởng GDP, chứng tỏ rằng các chính sách tập trung vào hạnh phúc có thể hiệu quả hơn các chính sách thuần túy kinh tế.
Bài học về Bình đẳng Thu nhập
Mức độ bất bình đẳng thu nhập thấp nổi bật như một yếu tố quan trọng trong hạnh phúc của Bắc Âu. Việc giảm bất bình đẳng mang lại lợi ích cho tất cả mọi người, không chỉ các nhóm có thu nhập thấp hơn. Các quốc gia như Ấn Độ đã trải qua tăng trưởng kinh tế nhưng hạnh phúc giảm sút do bất bình đẳng gia tăng, trong khi Phần Lan đã thấy sự hài lòng cuộc sống tăng lên mặc dù tăng trưởng kinh tế khiêm tốn.
Trong bối cảnh kinh doanh, điều này chuyển thành tầm quan trọng của công bằng lương. Theo một báo cáo năm 2023, "công bằng lương có mối tương quan với sự gắn kết của nhân viên cao gấp 7 lần so với mức lương". Điều này cho thấy sự công bằng trong đãi ngộ quan trọng hơn mức lương tuyệt đối, cung cấp một bài học quan trọng cho các tổ chức trên toàn thế giới.
Niềm tin như một Nền tảng của Hạnh phúc
Báo cáo Hạnh phúc Thế giới 2025 nhấn mạnh niềm tin như một yếu tố cơ bản của hạnh phúc Bắc Âu. Công dân ở những quốc gia này thể hiện mức độ tin tưởng đặc biệt vào cả các tổ chức và đồng bào. Niềm tin này thể hiện trong các hành động nhân ái hàng ngày và củng cố mối quan hệ cộng đồng.
Hiện tượng Ví bị Mất
Một chỉ số thú vị về niềm tin là hiện tượng "ví bị mất". Báo cáo phát hiện rằng "tỷ lệ trả lại ví bị mất cao hơn nhiều so với mong đợi của mọi người, đặc biệt là ở các quốc gia Bắc Âu, nơi có tỷ lệ trả lại ví cả kỳ vọng và thực tế cao nhất". Điều này thể hiện một nền văn hóa trung thực và trách nhiệm xã hội đóng góp đáng kể vào hạnh phúc.
John Helliwell, một nhà kinh tế học và là biên tập viên sáng lập của báo cáo, lưu ý rằng dữ liệu từ thí nghiệm này cho thấy "mọi người hạnh phúc hơn nhiều khi sống ở nơi họ tin rằng người khác quan tâm đến nhau". Điều này cho thấy niềm tin vào thiện chí của người khác có liên quan chặt chẽ đến hạnh phúc hơn so với nhận thức trước đây.
Cân bằng Công việc-Cuộc sống và Triết lý Giải trí
Các quốc gia Bắc Âu ưu tiên cân bằng công việc-cuộc sống thông qua cả thực hành văn hóa và chính sách thể chế. Phần Lan và các nước láng giềng đã tiên phong trong cách tiếp cận công việc nhấn mạnh chất lượng cuộc sống hơn là năng suất liên tục.
Nghệ thuật Nghỉ ngơi Có Ý thức
"Fika paus" (giờ giải lao cà phê) của Thụy Điển không chỉ đơn giản là uống cà phê—đó là một nghi thức xã hội cho mọi người thời gian để nghỉ ngơi và làm mới. Ở Thụy Điển, công việc thường được lên lịch xoay quanh những giờ giải lao này thay vì ngược lại, công nhận tầm quan trọng của chúng đối với hạnh phúc. Thực hành này thúc đẩy cân bằng công việc-cuộc sống và giảm căng thẳng bằng cách ưu tiên kết nối xã hội và thư giãn trong ngày làm việc.
Tương tự, khái niệm "hygge" (tôn vinh sự ấm cúng) của Đan Mạch biến những niềm vui đơn giản thành việc tự chăm sóc bản thân. Thắp nến, thưởng thức trà, hoặc mặc quần áo thoải mái trở thành một thực hành có chủ đích để tìm kiếm sự hài lòng trong những khoảnh khắc hàng ngày. Những cách tiếp cận văn hóa này dạy chúng ta rằng hạnh phúc thường đến từ việc đánh giá cao hiện tại hơn là liên tục theo đuổi thành công trong tương lai.
Kết nối với Thiên nhiên: Đơn thuốc Bắc Âu cho Hạnh phúc
Tiếp cận với thiên nhiên nổi lên như một yếu tố đóng góp quan trọng khác vào hạnh phúc của Bắc Âu. Phần Lan, nơi rừng bao phủ 75% diện tích đất, cung cấp cho công dân nhiều cơ hội để trải nghiệm môi trường tự nhiên. Khái niệm "quyền của mọi người" cho phép mọi người tự do đi dạo trong rừng, bất kể quyền sở hữu đất.
"Friluftsliv" (sống ngoài trời) của Na Uy khuyến khích mọi người đắm mình trong thiên nhiên bất kể điều kiện thời tiết. Nghiên cứu xác nhận rằng chỉ cần dành 30 phút trong thiên nhiên có thể giảm trầm cảm và huyết áp cao, cho thấy mối liên hệ của người Phần Lan với môi trường tự nhiên nâng cao hạnh phúc của họ.
Mối quan hệ với thiên nhiên này đặc biệt quan trọng với khí hậu khắc nghiệt của Phần Lan. Mặc dù có mùa đông dài, tối tăm với khoảng 200 ngày tuyết phủ hàng năm, người Phần Lan vẫn duy trì mức độ hạnh phúc cao bằng cách đón nhận thay vì tránh né trải nghiệm ngoài trời. Điều này chứng tỏ rằng hạnh phúc có thể phát triển mạnh mẽ ngay cả trong điều kiện môi trường khắc nghiệt khi được hỗ trợ bởi thái độ văn hóa đúng đắn.
Giá trị Văn hóa Nuôi dưỡng Khả năng Phục hồi
Các khái niệm văn hóa độc đáo cung cấp cho công dân Bắc Âu khuôn khổ để xây dựng khả năng phục hồi và tìm thấy sự hài lòng ngay cả trong hoàn cảnh khó khăn.
Sức mạnh của Sisu và Cộng đồng
Khái niệm "sisu" của Phần Lan thể hiện sức mạnh nội tâm và sự kiên trì. Thay vì chờ đợi điều kiện hoàn hảo, người Phần Lan nỗ lực nắm bắt khoảnh khắc hiện tại, ngay cả trong thời tiết khắc nghiệt. Thực hành tìm kiếm sức mạnh trong nghịch cảnh này đóng góp đáng kể vào hạnh phúc của họ mặc dù có hoàn cảnh khó khăn.
Tương tự, khái niệm "talkoo" của Phần Lan nhấn mạnh sự hợp tác và lợi ích tập thể—làm việc cùng nhau để nâng cao mọi người một cách bình đẳng. Cách tiếp cận lấy cộng đồng làm trung tâm này tạo ra mối quan hệ xã hội và mục đích chung nâng cao hạnh phúc.
Frank Martela xác định ba khái niệm quan trọng cho hạnh phúc của Phần Lan: cảm giác mạnh mẽ về cộng đồng và mối quan hệ, làm những việc tốt cho người khác, và tìm thấy mục đích rõ ràng. Những giá trị này tạo ra ý nghĩa và kết nối duy trì hạnh phúc vượt ra ngoài điều kiện vật chất.
Tự do và Tự chủ: Sức mạnh của Lựa chọn
Công dân Bắc Âu trải nghiệm mức độ tự chủ và tự do cao để đưa ra các lựa chọn cuộc sống. Cảm giác kiểm soát con đường cuộc sống của mình này được hỗ trợ bởi các chính sách xã hội và đóng góp đáng kể vào hạnh phúc. Khi mọi người cảm thấy họ có thể đưa ra quyết định quan trọng về giáo dục, sự nghiệp và lối sống của mình mà không bị ràng buộc quá mức, họ báo cáo sự hài lòng cuộc sống cao hơn.
Quan trọng là, sự tự chủ này được cân bằng với trách nhiệm xã hội. Mô hình Bắc Âu chứng minh rằng tự do cá nhân có thể tồn tại song song với phúc lợi tập thể, tạo ra những xã hội nơi mọi người cảm thấy vừa được trao quyền vừa được hỗ trợ.
Những quan niệm sai lầm về hạnh phúc của người Bắc Âu
Một số lời giải thích phổ biến về hạnh phúc của người Bắc Âu đã bị bác bỏ thông qua nghiên cứu, cung cấp bối cảnh quan trọng để hiểu được thành công của họ.
Ngoài sự giàu có, gen và nhân khẩu học
Mặc dù các quốc gia Bắc Âu tương đối giàu có, nhưng chỉ riêng sự giàu có không giải thích được hạnh phúc của họ. Các quốc gia như Singapore và Ả Rập Xê Út có GDP bình quân đầu người cao hơn nhưng xếp hạng thấp hơn đáng kể về hạnh phúc. Điều này cho thấy cách các xã hội sử dụng tài nguyên của họ quan trọng hơn sự giàu có tuyệt đối.
Tương tự như vậy, các yếu tố di truyền chỉ giải thích được 30-40% sự khác biệt về hạnh phúc giữa các cá nhân, trong khi các yếu tố môi trường chiếm 60-70%. Quy mô dân số và tính đồng nhất về mặt nhân khẩu học của một quốc gia cũng không cho thấy mối quan hệ đáng kể nào với mức độ hạnh phúc. Những phát hiện này thách thức các lời giải thích đơn giản và làm nổi bật tầm quan trọng của các chính sách xã hội và các giá trị văn hóa.
Áp dụng Trí tuệ Bắc Âu trên toàn cầu
Những bài học từ các quốc gia hạnh phúc nhất thế giới mang đến những hiểu biết giá trị cho cá nhân, tổ chức và xã hội trên toàn thế giới. Mặc dù các chính sách cụ thể có thể không chuyển giao hoàn hảo giữa các quốc gia, nhưng các nguyên tắc cơ bản có thể được điều chỉnh cho phù hợp với nhiều bối cảnh khác nhau.
Ở cấp độ xã hội, đầu tư vào các hệ thống hỗ trợ xã hội toàn diện, giảm bất bình đẳng, nuôi dưỡng lòng tin và bảo vệ môi trường tự nhiên có thể tạo ra các điều kiện thuận lợi cho hạnh phúc. Đối với các tổ chức, thúc đẩy sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống, công bằng tiền lương và kết nối có ý nghĩa có thể nâng cao phúc lợi của nhân viên. Cá nhân có thể áp dụng các hoạt động như trải nghiệm thiên nhiên thường xuyên, tham gia cộng đồng và trân trọng những khoảnh khắc hàng ngày một cách có ý thức.
Bí quyết hạnh phúc của người Bắc Âu không bắt nguồn từ khuynh hướng di truyền hay vận mệnh địa lý mà nằm ở những lựa chọn có chủ đích về cách xây dựng xã hội và cuộc sống hàng ngày. Thành công của họ chứng minh rằng hạnh phúc không chỉ đơn thuần là vấn đề may mắn hay giàu có mà có thể được vun đắp thông qua các chính sách chu đáo và các hoạt động văn hóa ưu tiên phúc lợi cho tất cả mọi người.
Không có nhận xét nào