Tổ Chức - Lãnh Đạo

Phạm Văn Bản

01/1/2025

Khổng Tử và những nhà hiền triết Phương Đông đề cao nguyên lý tổ chức là vương đạo, đức trị, hay “quang minh chính đại” làm tiêu chuẩn cho con người quản trị, điều hành, chỉ huy và

lãnh đạo trong một tổ chức.

Do đó không tổ chức thì không quản trị, không điều hành, không chỉ huy hoặc không lãnh đạo, và mọi việc trong đời sống con người cùng xã hội đều là số không! Không thành công, bởi vì được gọi là tổ chức thì phải có hai người trở lên, ví dụ tổ chức gia đình là hai vợ chồng.

I. Ý Tưởng Phương Đông

Cũng theo lời tiền nhân, người quân tử thì lời nói và việc làm phải luôn luôn tuân giữ trước sau như một (ngôn hành hợp nhất).

Ngược lại lời nói lung tung lúc thế này lúc thế khác (tiền hậu bất nhất) thì người ấy được nhìn nhận là bá đạo, ma giáo, vô nhân, phi lý thì được gọi là người tiểu nhân thích biểu diễn chính trị.

Tiếp đến, “Quân tử hòa nhi bất đồng,” người quân tử thì sống hòa hợp với mọi người, nhưng không đồng ý kiến khi thấy người khác đưa ra quan niệm không đúng đắn. Trái lại, “Tiểu nhân đồng nhi bất hòa,” kẻ tiểu nhân thì lại nịnh bợ, a dua, cấu kết với mọi người, với tập thể để mưu cầu lợi lộc riêng tư cá nhân, nhưng kẻ đó lại thích sống bất hòa, ganh ghét, đố kỵ hoặc chống phá những điều hay lẽ phải của người khác sáng tạo ra, để bảo vệ cái tôi của mình.

II. Ý Tưởng Phương Tây

Phương Tây cũng thế, Tổng Thống George Washington và những nhà lập quốc Hoa Kỳ từng đề cập những điều kiện đạo đức để điều hành thích ứng cho mẫu người tổ chức và lãnh đạo:

“Một nhà chính trị, triết gia hay lý thuyết gia có thể quan trọng, nhưng điều quan trọng hơn là người ấy phải có đức tính tốt” (A politician, philosopher or theoretician may be important, but what is more important is that he or she has good character).

Đức tính tốt là thành thật, khiêm tốn, liêm sỉ, giữ gìn từ lời ăn tiếng nói cho tới việc làm, đều trước sau như một. Ngạn ngữ của thổ dân Hoa Kỳ (Native American) có câu “White man speaks with forked tongue” (Người da trắng ăn nói lật lọng, giờ thế này lúc thế khác, như hai chĩa của một chiếc nĩa) chẻ làm hai, lúc thế này lúc thế khác… không thể tin tưởng, và bởi thế cho nên chúng ta cần giữ cẩn thận lời ăn tiếng nói của mình trong sinh hoạt đời sống cá nhân của mình.

Nhìn vào thực tế, qua dòng thời gian hoạt động chính trị, nhiều chính khách ở cấp liên bang hau những tiểu bang của Hoa Kỳ, đã phải gĩa từ chính trường với bộ mặt buồn tẻ, vì chính họ đã vướng mắc vào những chuyện lời ăn tiếng nói hay vi phạm tình ái lăng nhăng, mà tục ngữ Việt Nam nói nôm na là chuyện của “bố cu mẹ đĩ!” Cho dù rằng có hợp pháp, nhưng chẳng hợp tình,hợp lý, hợp nhân cách hay hợp đạo đức theo bảng giá trị của con người thời đại.

Ví dụ ở Thời Đại Nông Nghiệp (Agricultural Age) thì người tacó thể lấy nhiều vợ (đa thê) để sanh sản nhiều con cái và làm việc phục vụ gia đình. Nhưng sang Thời Đại Công Nghiệp  (Industrial Age) con người áp dụng Kinh Thánh (Holly Bible) thì gia đình chỉ có một vợ một chồng.

Những ai đã từng thề hứa khi kết hôn là một cặp vợ chồng, chẳng từ bỏ nhau… cũng theo Kinh Thánh, nếu lấy vợ khác thì người đó đã phản bội vợ mình. Do đó, người ấy đã phản bội gia đình thì họ cũng dễ dàng phản bội xã hội… chớ đừng nói chi đến những chuyện quản trị, điều hành tổ chức, hay lãnh đạo chỉ huy chính trị… Chắc chắn họ chỉ là kẻ tiểu nhân và sẽ lường lọc anh em trong tổ chức với mưu cầu vị kỷ cá nhân mà thôi!

Có người dùng Kinh Thánh để bào chữa cho vấn đề nêu trên, “Người nào vô tội hãy ném hòn đá đầu tiên.” Câu chuyện người đàn bà phạm tội ngoại tình (Pericope Adulteræ), bị mang ra ném đá theo luật Do Thái. Khi nghe Đức Chúa Giêsu nói câu ấy, thì bắt đầu từ mấy cụ ông lão bà gìa cả và mọi người bỏ đi, không dám ném đá người đàn bà đó vì ai cũng nhận biết mình là người có tội.

Tục ngữ Pháp cũng có câu: “Ai ăn trộm được qủa trứng thì sẽ ăn trộm con bò” (Celui qui vole l'oeuf volera le boeuf). Ðiều này được đem ra ngăn chận những người đã từng phạm tội ngoại tình trước khi được giao phó chức vụ lãnh đạo hay điều hành cộng đồng xã hội, vì trong thâm tâm của chính người ấy luôn luôn bất an với những gì mà mình lỗi phạm.

Nhưng có người phản đối: “Buông đao thành Phật,” cần tha thứcho người đã lầm đàng lạc lối mà biết ăn năn hối cải. Chuyện kểmột chàng đồ tể giác ngộ, bỏ nghề giết heo đi tu đắc đạo thành Phật… nhưng trong xã hội con người mà đắc đạo Phật Pháp cũng là chuyện hiếm có.

Những mẫu chuyện trên nói lên quan niệm về đời sống cá nhân cũng ảnh hưởng đến đời sống xã hội. Nhất là đời sống của một chính trị gia, lãnh tụ hay người lãnh đạo tổ chức, thường được dân chúng quan tâm vì họ lãnh lương của dân, do tiền thuế đóng góp, hơn thế nữa người ấy lại còn là đại diện cho một tổ chức con người, một sắc tộc, một dân tộc hay một quốc gia, thì đòi hỏi phải có đức tính lãnh đạo và tổ chức.

Nhưng có người dễ dãi nhận xét rằng, chính trị gia là người lo phát triển kinh tế, tạo ra công ăn việc làm cho dân, còn cuộc sống gọi là chuyện “mèo mả gà đồng” thì nó không liên quan tới việc cộng đồng hay việc chung việc nước. Nhưng lập luận này ít được người ta đồng ý chấp nhận.

III. Đức Tính Lãnh Đạo

Bởi thế, chúng ta thử bàn về đức tính của con người tổ chức và lãnh đạo để tìm hiểu tiêu chuẩn qua các nền văn hóa ấn định bảng gía trị của thời đại ngày trước cũng như thời đại con người ngày nay.

Trước hết là người dân, chúng ta thường mong ước có nhà lãnh đạo biết mang cơm no áo ấm, công ăn việc làm, phúc lợi xã hội, thịnh vượng hạnh phúc cho mọi người. Tiếp đến chính trị gia đó cũng phải là mẫu người có đức tính thành thật, khiêm tốn, tín cẩn và liêm sỉ.

Nếu như người lãnh đạo có đức tính cá nhân tốt, đức tính liêm sỉ như đã nói, thì được gọi là con người toàn vẹn.

Một người có đời sống riêng tư như thế nào thì ắt có đời sống công cộng cũng phản ảnh ra như thế. Từ những hành động, thói quen, cử chỉ của họ thường lặp đi lặp lại, chẳng thế mà tục ngữ Việt Nam có câu: “Ngựa quen đường cũ!”

Vấn đề an ninh trật tự con người thì có thể dính dáng đến cảnh sát, tòa án, pháp luật nhưng vấn đề thuộc lương tâm, luân lý, đạo đức thì con người và tổ chức xã hội lại cần có mẫu mực để sống còn. Ðó là đức tính liêm sỉ của con người.

Liêm có nghĩa là liêm khiết, trong sạch, minh bạch là một trong những phẩm chất đạo đức rất quan trọng của con người. Liêm còn mang ý nghĩa tiết kiệm, thanh đạm, không nhũng nhiễu.

Người xưa định nghĩa rằng, “Liêm là cái gốc của phú quý.” 

Không tham lam, không tham nhũng, không hối lộ cũng được xem là “liêm.”

Liêm thường được kết hợp với chữ thanh như thanh liêm, tức là người không tham lam mà trở nên trong sạch. Nhưng suy xét sâu xa hơn, chữ liêm cũng bắt nguồn từ chữ sỉ, bởi sỉ là người biết tự trọng, biết hổ thẹn, biết xấu hổ, biết xa lánh những điều tội lỗi.

Liêm là không tham.

Sỉ là người có tâm tư cảm thấy hổ thẹn mỗi khi làm điều sai lẽ trái. Khổng Tử nói rằng: “Hành kỷ hữu sỉ,” tức là khi chúng ta làm việc thì phải biết giữ mình, đừng sa chước cám dỗ mà làm điều xấu hổ rồi lén lút dùng tiền bịt miệng thế nhân.

“Tri sỉ cận hồ dũng” người biết xấu hổ thì mới được xem là người gan dạ, dũng cảm, chính trực. Người biết hổ thẹn thì mới có thể dũng cảm đối mặt với sai trái của mình, chiến thắng được bản thân mình, biết tự soi xét lại đức hạnh của mình. Đây chính là thể hiện “cái dũng” của nhà lãnh đạo và tổ chức chính trị.

Một người biết hổ thẹn thì gặp tiền của mới không tham, lâm vào khó khăn mà không bị khuất phục, lâm vào dịch bệnh Cô Vi mà không đổ thừa. Người có liêm có sỉ mới biết khiêm tốn mà thoái nhường, mới biết lựa chọn điều hay lẽ phải với mức độ phù hợp, mới biết vô luận là tu dưỡng cá nhân, chớ không làm phản loạn.

Khí tiết của dân tộc thì sỉ là người dẫn đường của lương tri, lãnh đạo của dân tộc, mưu cầu ơn ích cho nhân loại.

Ðức tính tốt được gọi là liêm sỉ, quang minh chính đại, lời nói việc làm trước sau đều giống nhau. Liêm sỉ là người hành xử khi không ai thấy, không ai biết, không ai hay, không ai để ý nhưng mà mình vẫn giữ đúng đạo lý. Liêm sỉ là đức tính của người trong sạch và biết tránh những điều làm cho mình phải xấu hổ.Vì vậy đức tính tốt có gía trị cho đời sống riêng tư cũng như công cộng.

Nhà tổ chức và lãnh đạo hay chính trị gia không có đức tính tốt, không có đức tính liêm sỉ, không có đức tính quang minh chính đại thì ắt không thể xây dựng guồng máy điều hành quốc gia vững mạnh. Người không liêm làm những việc bất nghĩa, căn nguyên cũng ở vô sỉ mà ra.

“Luân lý là chìa khóa tạo dựng một chính quyền lành mạnh và lâu dài.” “Kỹ thuật chính trị có thể học, các chính sách có thể bổ khuyết. Nhưng nếu không có đạo đức thì quốc gia sẽ xụp đổ không sớm thì muộn.”

Ðiều cần thiết hiện nay là đạo đức người lãnh đạo mà chúng ta có thể học hỏi qua lời của Tổng Thống Hoa Kỳ George Washington từng ghi lại trong sử sách, “Tính khí và tập quán đưa đến thành công chính trị, tôn giáo và đạo đức là những sự nâng đỡ cần thiết” (The temperaments and customs that lead to political, religious and moral success are necessary supports).

Các quốc gia dân chủ Tây Phương hiện nay cũng đang nghiên cứu về căn bệnh xã hội, những bệnh dịch chính trị như Virus xảy ra làm suy giảm công cuộc điều hành xã hội, khi con người hiểu ra nguyên tắc đạo lý, đức tính lãnh đạo là cần thiết để áp dụng trong mỗi địa phương, mỗi quốc gia, mỗi dân tộc.

Trái lại, trong quốc gia chậm tiến, độc tài độc tôn thì lại bắt buộc quần chúng nhân dân phải kính trọng, phải ủng hộ, phải phò trị qua lăng kính lãnh tụ hay thánh nhân đã được đảng cầm quyền đánh bóng.

IV. Chính Thuyết Tiên Rồng

Tiếp đến mẫu người tổ chức lãnh đạo theo linh huấn trong Chính Thuyết Tiên Rồng, trước hết là quan tâm tới việc Thờ Trời Kính Tổ, là điều kiện giúp ông luôn nhớ rằng mình không phải là chúa tể. Trong việc thịnh nước an dân, cùng với ông và trên ôngcòn có những Vị Khuất Mặt để xét đoán, khen thưởng hay trách phạt ông.

Cũng nhờ nền tảng này đã giúp cho người tổ chức lãnh đạo luôn nhớ tới Thân Phận Con Người của mình, để tránh sự tự kiêu tự mãn hoặc mang ảo tưởng xuất chúng, độc tôn, siêu phàm.

Đất nước Việt Nam của chúng ta hôm nay không phải do một người, một dòng họ, một nhóm người gầy dựng, mà là công lao xương máu của cả một dân tộc, của mọi người dân, của bao trăm đời liên tục. Bởi thế người tổ chức lãnh đạo luôn ghi nhớ công ơn xây dựng của tiền nhân, ghi ơn sự đóng góp của mọi người mà ý thức sứ mạng của mình cùng với toàn dân nối tiếp và phát huy sự nghiệp của tiên nhân.

Lãnh đạo tổ chức là người mang nặng trách nhiệm chớ không phải để thao túng quyền chức, hoặc hưởng đặc quyền đặc lợi mà sống xa hoa hưởng thụ.

Lãnh đạo tổ chức còn phải vận dụng tối đa tài trí của mình để đạt được mục tiêu thịnh nước an dân. Thật vậy dù có tận tâm tận lực mà đem hết khả năng, hết thời gian hoạt động, nhưng ông thiếu tài thiếu trí, thiếu khôn ngoan sáng suốt thì cũng không thể nào nhận biết và tìm ra sách lược cho công cuộc thịnh nước an dân. Người lãnh đạo tổ chức cần biết rõ công tác, biết thực thi hữu hiệu, biết tin tưởng dân nước.

Phương thức của người lãnh đạo tổ chức cần có bốn cái tài:

- Tài biết tin tưởng vào dân nước

- Tài giúp dân sống thực truyền thống dân tộc

- Tài thấu hiểu nhu cầu của dân

- Tài cải tiến cuộc sống người dân

Có nghĩa người lãnh đạo tổ chức phải tuân theo sự hướng dẫn tuyệt vời của truyền thống dân tộc, mà đem tâm huyết phát triển đời sống vật chất giúp mọi người tràn dâng sức sống, nâng cao đời sống tinh thần cho toàn dân cùng gắn bó với nhau trong tình nghĩa đồng bào và thể hiện Một Bọc Trăm Con trong đời sống cộng đồng xã hội.

V. Kết Luận

Trở ngại lớn nhất của nhân loại ngày nay không phải là kinh tế, chính trị, quân sự mà là trở ngại từ bảng gía trị, đạo đức, luân lý con người thời đại. Một quốc gia có thể sống còn nếu chỉ thiếu tài chánh tiền bạc, nhưng không thể tồn tại nếu thiếu Đức Tính Tổ Chức Lãnh Đạo.

Và để sống còn, chúng ta phải phục hồi gía trị đạo đức làm người, luân lý, liêm sỉ ở các lãnh vực công cũng như tư nhằm áp dụng những nguyên tắc hay những tiêu chuẩn mới vào đời sống xã hội của Thời Đại Tín Nghiệp (Information Age) với nhu cầu Kiến Thức (Knowledge) và Thông Toàn (Wisdom).

Phạm Văn Bản

https://mail.google.com/mail/u/4/#inbox/FMfcgzQXKqtqcDhbKMdSDZmgnjjrVcpk?projector=1&messagePartId=0.1