Trung Quốc & Đông Nam Á

Trung Hiếu tổng hợp

Xem các Bản tin gốc ở cuối bài

11/10/2023

Trung Quốc muốn đưa khái niệm " Cộng đồng chung vận mệnh" vào tuyên bố chung với việt Nam

Reuters: Trung Quốc và Việt Nam chuẩn bị cho chuyến thăm Hà Nội của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình

Reuters trích dẫn bốn nguồn tin được cho là thân cận với kế hoạch cho biết các quan chức Việt Nam và Trung Quốc đang chuẩn bị cho việc Tập Cận Bình có thể tới thăm Hà Nội vào cuối tháng 10 hoặc đầu tháng 11. Sự việc xảy ra trong bối cảnh Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden vừa mới thăm Hà Nội vào đầu tháng 9 và nhân dịp này, Việt Nam và Hoa Kỳ đã nâng cấp quan hệ đối tác lên mức cao nhất, ngang với Trung Quốc.

Đáng chú ý, theo bốn nguồn tin trên, hai bên đang làm việc để đưa ra một tuyên bố chung trong chuyến thăm và về một khái niệm cùng nhau tồn tại trong một "cộng đồng chung vận mệnh." Chỉ mới cuối tháng 9 vừa rồi, Quốc Vụ viện Trung Quốc công bố Sách Trắng đề xuất “Cộng đồng toàn cầu chung tương lai,” được coi là cách dịch chính thức của khái niệm “cộng đồng chung vận mệnh.”

Mặc dù hai trong bốn nguồn tin trên cho biết Việt Nam thận trọng về việc đưa cụm từ đó vào tuyên bố chung, nhưng một nguồn tin thứ năm từ phía Việt Nam nói rằng cụm từ đó sẽ được đưa vào tuyên bố chung. Điều này có thể được hiểu là sự nâng cao mối quan hệ giữa hai nước, theo hai nguồn tin, nhưng hiện giờ vẫn chưa rõ đi kèm với điều đó sẽ là những thỏa thuận cụ thể gì.

Ngày 26 tháng 9: Trung Quốc công bố Sách Trắng về “Cộng đồng toàn cầu chung tương lai"

Trước đây, một số nhà phân tích cho rằng khái niệm “cộng đồng nhân loại chung một tương lai" được đưa ra lần đầu tiên bởi Hồ Cẩm Đào và sau đó được Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình sử dụng lại cũng như phát triển thêm với một loạt sáng kiến cụ thể. Tuy nhiên, Tân Hoa Xã ngày 26 tháng 9 viết rằng đây là ý tưởng của Tập được lần đầu tiên đưa ra mười năm trước và sách trắng được công bố cùng ngày được cho là cập nhật quan điểm của ông với những đề xuất và hành động cụ thể về một hệ thống quốc tế mới lấy Trung Quốc là trung tâm.

Tài liệu gồm 14.000 từ phác thảo tầm nhìn của Tập Cận Bình về một giải pháp thay thế đa phương cho một hệ thống “trật tự quốc tế dựa trên quy tắc" do Hoa Kỳ lãnh đạo. Thành phần chính của khái niệm “cộng đồng toàn cầu chung tương lai" (GCSF) là các sáng kiến đặc trưng hiện có của Tập Cận Bình, bao gồm Sáng kiến Vành đai và Con đường, Sáng kiến An ninh Toàn cầu và Phát triển Toàn cầu cũng như Sáng kiến Văn minh Toàn cầu. Kết hợp lại, chúng đưa ra một trật tự toàn cầu lấy Bắc Kinh làm trung tâm gắn liền với “lòng nhân từ phổ quát” và “các giá trị chung của nhân loại gắn liền với nền văn minh Trung Quốc.” GCSF hứa hẹn một “kiểu toàn cầu hóa kinh tế mới” có thể mang lại cả “sự công bằng và công lý” cũng như “sự phát triển ít phát thải carbon.”

Theo Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị, Sách trắng là một tài liệu quan trọng trình bày chi tiết một cách có hệ thống về khái niệm và ý nghĩa thực tiễn của việc xây dựng một cộng đồng nhân loại cùng chung tương lai. Đây là biện pháp quan trọng nhằm thực hiện sâu sắc Tư tưởng Tập Cận Bình về Chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc trong thời đại mới và Tư tưởng ngoại giao Tập Cận Bình. Tài liệu được phát hành với hy vọng sẽ giúp mọi người thuộc mọi tầng lớp xã hội và cộng đồng quốc tế hiểu rõ hơn về ý nghĩa sâu sắc của một cộng đồng nhân loại chung tương lai và hiểu rõ hơn về các mục tiêu lớn của ngoại giao Trung Quốc với những đặc sắc riêng.

Tùng Lượng, Phó Giám đốc Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia (NDRC), nói với các phóng viên vào ngày 26 tháng 9 rằng Trung Quốc sẽ tăng cường hợp tác với các đối tác nước ngoài trong các lĩnh vực liên quan đến các dự án cơ sở hạ tầng và sinh kế. Ông cho biết NDRC sẽ làm việc với các bộ liên quan và tập trung vào Sáng kiến Vành đai & Con đường để tiếp tục xây dựng các dự án “nhỏ và đẹp”.

Theo Craig Singleton, một thành viên cấp cao về Trung Quốc tại Quỹ Bảo vệ Các nền dân chủ (Foundation for Defense of Democracies), có thể coi tài liệu này là một công cụ để thu hút các nước đang phát triển về phía mình. “Thông điệp của Tập rất rõ ràng: Trật tự hiện tại do Hoa Kỳ lãnh đạo đã không mang lại hòa bình hoặc thịnh vượng cho nhiều quốc gia đang phát triển và một trật tự mới là cần thiết để giải quyết các vấn đề ngày nay và lường trước những thách thức trong ngày mai. Diễn đàn Vành đai và Con đường sắp tới, với sự tham gia của hơn 100 quốc gia đang phát triển đang háo hức tìm kiếm một giải pháp thay thế, mang đến cho Tập một sân khấu lý tưởng cho màn ra mắt hoành tráng của mình,” Singleton nói. “Chính quyền của Tập Cận Bình dường như đã sẵn sàng chuyển đổi từ việc chỉ xây dựng cơ sở hạ tầng sang đóng vai trò lớn hơn trong việc định hình cơ cấu quản trị của các quốc gia tham gia.”

Còn theo Sheena Chestnut Greitens, giám đốc Chương trình Chính sách Châu Á tại Đại học Texas ở Austin, Trung Quốc “thách thức dân chủ… không phải bằng cách lập luận rằng trọng tâm của khái niệm này bị đặt sai chỗ, mà là quan niệm của Hoa Kỳ về dân chủ là 'giả tạo'.” Đây là một lựa chọn hấp dẫn có thể thu hút sự chú ý ở những nơi đã xung đột với Hoa Kỳ hoặc các cường quốc phương Tây khác về những vi phạm nhân quyền hoặc thoái trào dân chủ.

Greitens chỉ ra rằng mặc dù Bắc Kinh lập luận an ninh ‘chung, toàn diện’ của họ là một giải pháp thay thế ưu việt, nhưng hiện tại vẫn chưa rõ chính xác những nguyên tắc này thực sự chuyển thành hành động giúp các quốc gia hoặc người dân an toàn hơn như thế nào.

Moritz Rudolf: Sự mơ hồ: Trở ngại chính cho tham vọng định hình lại trật tự toàn cầu của Trung Quốc

Kể từ khi Tập Cận Bình lên nắm quyền, Trung Quốc đã trở nên rõ ràng hơn về tham vọng cải cách trật tự toàn cầu. Ví dụ mới nhất về tầm nhìn định hình trật tự toàn cầu của Trung Quốc bao gồm “Quan điểm về cải cách quản trị toàn cầu” do Bộ Ngoại giao Trung Quốc ban hành ngày 13 tháng 9 và sách trắng về Cộng đồng toàn cầu về tương lai chung từ ngày 26 tháng 9.

Tuy nhiên, thay vì đặt ra một khuôn khổ cụ thể về một trật tự toàn cầu mong muốn sẽ như thế nào, các sáng kiến toàn cầu của Trung Quốc chủ yếu liệt kê các nguyên tắc chung. Cách tiếp cận này mở ra cơ hội cho sự mơ hồ và chỉ có Bắc Kinh có thể đưa ra cách giải thích hợp pháp duy nhất.

Theo tác giả, chừng nào Trung Quốc còn không có khả năng truyền đạt rõ ràng tầm nhìn toàn cầu của mình, nước này sẽ không thể cải tổ trật tự toàn cầu với tư cách là một “cường quốc có trách nhiệm” mà sẽ chỉ phá vỡ trật tự đó, bất kể ý định của nước này là gì.

Khái niệm "những mối quan ngại an ninh hợp pháp"

Tác giả đưa ra một ví dụ về việc Trung Quốc đã không thể truyền đạt lập trường rõ ràng về cuộc chiến xâm lược Ukraina của Nga làm nổi bật lý do Bắc Kinh vẫn còn một chặng đường dài để thực hiện tham vọng "cường quốc có trách nhiệm."

Theo bản dịch tiếng Anh của các tuyên bố chính thức, Bắc Kinh tuyên bố rằng “những mối quan ngại an ninh hợp pháp” (“legitimate security concerns”) của tất cả các nước cần được tôn trọng. Đồng thời, chỉ rõ vai trò quan trọng của “nguyên tắc chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ.”

Một cách giải thích sự mâu thuẫn là giả định rằng Bắc Kinh đặt mục tiêu đưa “những quan ngại an ninh hợp pháp” thành nguyên tắc pháp lý toàn cầu, coi như đây là ngoại lệ đối với nguyên tắc chủ quyền. Về lý thuyết, các cường quốc có thể ủng hộ ý tưởng này nếu họ sẵn sàng vi phạm luật pháp quốc tế để bảo vệ các lợi ích và mối quan ngại an ninh “hợp pháp” của mình. Theo cách giải thích này, về cơ bản, Bắc Kinh đang thách thức trật tự quốc tế hiện có.

Tuy nhiên, “những lo ngại về an ninh hợp pháp” cũng có thể được coi là cách dịch khủng khiếp của “合理安全关切”. Trong bản dịch tiếng Anh chính thức của các tài liệu và bài phát biểu của Trung Quốc tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, “合理” được dịch là “hợp pháp” (“legitimate"). Vì ký tự tiếng Trung “合理” không bao gồm yếu tố biện minh hoặc hợp pháp hóa theo nghĩa pháp lý, nên “những lo ngại về an ninh hợp lý” sẽ là cách dịch phù hợp hơn. Để biểu thị ‘tính hợp pháp’ theo nghĩa thông thường, phía Trung Quốc có thể sử dụng các ký tự khác như “合法的” hoặc “正当合理的” khi đề cập đến “các mối quan ngại về an ninh”.

Giải thích bản dịch như thế nào? Có thể là do các quan chức Trung Quốc không biết tầm quan trọng của những từ đó trong tiếng Anh (nếu được đề cập trong Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc). Các quan chức Trung Quốc có thể không biết rằng việc sử dụng “hợp pháp” và “hợp lý” sẽ dẫn đến quan điểm trái ngược nhau về lập trường của chính phủ Trung Quốc đối với cuộc chiến của Nga chống lại Ukraina. Tuy nhiên, nếu sự nhập nhằng này được thực hiện có mục đích, nó sẽ làm suy yếu nghiêm trọng tham vọng toàn cầu của Bắc Kinh. Trung Quốc không thể tuyên bố mình là một cường quốc có trách nhiệm khi quan điểm chủ chốt của nước này trong cuộc chiến ở Ukraina mâu thuẫn với nhau.

Manoj Kewalramani (2023) China’s Vision for a New World Order- GDI, GSI & GCI

Theo học giả người Ấn Độ tại Viện Takshashila, đề xuất của lãnh đạo Trung Quốc nhằm xây dựng một cộng đồng chung vận mệnh cho nhân loại thể hiện một tầm nhìn khác về trật tự thế giới. Để đạt được mục tiêu này, Bắc Kinh đang tìm cách mang lại những thay đổi cơ bản về thể chế và quy chuẩn đối với quản trị toàn cầu. Chính trong bối cảnh đó, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã đưa ra Sáng kiến Phát triển Toàn cầu (GDI), Sáng kiến An ninh Toàn cầu (GSI) và Sáng kiến Văn minh Toàn cầu (GCI).

Phân tích các bài phát biểu của các nhà lãnh đạo Trung Quốc, các ấn phẩm chính sách, phương tiện truyền thông và diễn ngôn phân tích ở Trung Quốc, cùng với các quyết định chính sách thực tế, tác giả đã cung cấp một phân tích SWOT về tình hình địa chính trị hiện tại theo quan điểm của Bắc Kinh. Tác giả đặt việc ra mắt GDI, GSI và GCI trong bối cảnh này, trước khi trình bày chi tiết các yếu tố của từng sáng kiến và chắt lọc chương trình nghị sự đã nêu và tiềm ẩn của chúng.

Tác giả kết luận rằng việc triển khai các sáng kiến này báo trước một cách tiếp cận chính sách đối ngoại chủ động hơn nhiều của Bắc Kinh. Thông qua GDI, GSI và GCI, lãnh đạo Trung Quốc hy vọng sẽ hình thành một môi trường bên ngoài không chỉ đảm bảo an ninh chế độ mà còn thuận lợi cho lợi ích an ninh và phát triển của Trung Quốc. Tuy nhiên, khi làm như vậy, Trung Quốc đang định hình lại các chuẩn mực quan trọng của quản trị toàn cầu theo hướng phi tự do về cơ bản.

Xem thêm:

Reuters ngày 6/10/2023: China, Vietnam prepare for possible Xi visit to Hanoi in next month, sources say

Toàn văn sách trắng bản tiếng Trung: 携手构建人类命运共同体：中国的倡议与行动-新

华网

Bản tiếng Anh: Full Text: A Global Community of Shared Future: China's Proposals and Actions

Tân Hoa Xã ngày 26/9/2023: China Focus: China issues white paper on global community of shared future, a decade after vision proposed

Global Times ngày 26/9/2023: China releases a white paper on its proposals, actions on building ‘a global community of shared future’

Bộ Ngoại giao Trung Quốc ngày 26/9/2023: 在人类命运共同体伟大旗帜引领下胸怀天下，携手前行

Global Times ngày 26/9/2023: The entire world should carefully read this white paper from China: Global Times editorial

Tân Hoa Xã ngày 26/9/2023: Xinhua Commentary: China's vision of global community of shared future materializes into concrete actions

STCN ngày 26/9/2023: 发改委：将深入推进基础设施、民生项目等重点领域境外合作项目

The Straits Times ngày 26/9/2023: China issues White Paper on global community of shared future, presses on with green BRI projects