(Cambodia Seeks UNESCO World Heritage Status to Protect a Mekong Biodiversity Hotspot )
Tom Fawthrop – Bình Yên Đông lược dịch
The Diplomat – December 28, 2022
16/01/2023
Xem cá heo gần hố sâu Kampi trong tỉnh Kratie.
Câu chuyện có lẽ thành công ngoạn mục cho việc bảo tồn toàn cầu có thể bị trật đường rầy nếu dự án đập khổng lồ được bật đèn xanh.
Một kế hoạch táo bạo của Cambodia để được tình trạng Di sản Thế giới dọc theo khúc sông Mekong của họ, nơi sông chảy tự do đã nuôi dưỡng một số đa dạng sinh học lớn nhất của thế giới, có thể cung cấp việc nghỉ ngơi cho dòng sông đang gặp nguy cơ chết người từ các đập và khai thác quá mức, các chuyên viên nói.
Ở Phnom Penh, Phó Quản đốc Neth Pheaktra của Bộ Môi trường chia sẻ kế hoạch của họ để đạt được sự công nhận di sàn thế giới UNESCO cho tất cả đa dạng sinh học phong phú được tìm thấy dọc theo khúc sông Mekong dài từ biên giới Lào đến tỉnh Kratie trên 200 km về phía hạ lưu.
Marc Goichot, chuyên viên về nguồn nước ngọt và Mekong của Quỹ Thiên nhiên Toàn Thế giới (World Wide Fund for Nature (WWF)), hoan nghênh sự lựa chọn vị trí nầy. “Sự khác biêt rộng lớn của nơi cư trú dọc theo phần nầy của Mekong ở Cambodia tạo nên những điều kiện hoàn hảo cho đời sống hoang dã phát triển, làm cho vùng nầy một vùng kỳ diệu cho đa dạng sinh học nước ngọt,” ông nói. WWF đang hỗ trợ trong việc chuẩn bị đơn của chánh phủ đến UNESCO.
Goichot xem đề nghị UNESCO như một bước phấn khởi cho việc bảo tồn các sông của hành tinh. “Vị trí Di sản Thế giới Mekong được đề nghị sẽ đóng một vai trò trong việc bảo vệ đa dạng sinh học của hành tinh “vì vị trí được chọn gồm có 195 hố sâu cung cấp nơi ẩn náu cho di ngư và nơi sinh sản cho các chủng loại có nguy cơ tuyệt chủng quan trọng toàn cầu gồm có, cá heo Irrawaddy, cá đuối khổng lồ, và cá tra dầu.”
“Đạt được sự công nhận của UNESCO cũng sẽ giúp bảo vệ 40 chủng loại bị nguy hiểm trên danh sách đỏ của IUCN, trong một trong những nơi có đa dạng sinh học tốt nhất trên thế giới mở ra một chương mới trong việc bảo tồn đời sống hoang dã ở Cambodia,” Neth Pheaktra phấn khởi.
Cambodia đã có 3 vị trí di sản, gồm có truyền thuyết Angkor Wat và 1 vị trí di sản thiên nhiên, khu dự trữ sinh quyễn được UN hậu thuẫn thành công và nơi cư trú của chim trên Tonle Sap, hồ nội địa lớn nhất trong khu vực.
Các chuyên viên UNESCO ở Phnom Penh dự đoán rằng đơn để thêm một khu bảo tồn đa dạng sinh học dọc theo Mekong như một vị trí di sản thiên nhiên sẽ được cứu xét nhanh, vì nó có thể là một đóng góp lớn lao để thực hiện các thỏa thuận đạt được ở Hội nghị Đa dạng sinh học Liên Hiệp Quốc (LHQ) COP15.
Làng Kampi, ở ngoại ô của thị trấn Kratie, nằm dọc theo một khúc sông Mekong được biết với việc xem cá heo và hoạt động du lịch sinh thái. Nơi nầy cũng được xếp hạng như một trong những điểm đa dang sinh học phong phú nhất trên thế giới và là nơi ẩn náu của nhiều chủng loại có nguy cơ tuyệt chủng. WWF đã liệt kê trên 411 loại cá cư ngụ ở đây (trong số 1.100 của toàn thể sông Mekong), cùng với 281 loại chim và 16 loại bò sát.
Ngoài 92 con cá heo Irrawaddy còn sống sót, các chuyên viên đời sống hoang dã phấn khởi bởi cá đuối khổng lồ hiếm thấy được ngư dân bắt được trong năm 2022, một con cá khổng lồ hầu như chỉ ở trong các hố sâu nhất của sông.
Zeb Hogan, cầm đầu dự án Wonders of the Mekong, nói con cá đuối bắt được trong năm 2022 là một nhắc nhở của tầm quan trọng sinh thái của khúc sông Mekong chung quanh Stung Treng, “xuất hiện như nơi ẩn náu cuối cùng của nhiều loại siêu thú vật biểu tượng ở dưới nước,” gồm có cá heo Irrawaddy, rùa mai mềm và cá hô. [Ảnh: Wonders of the Mekong team, Cambodia.]
Tin tốt và tin xấu
Tin tốt – rằng có nhiều chủng loại có nguy cơ tuyệt chủng như vậy cuối cùng có thể được sự bảo vệ mà chúng đáng được – nhưng không may bị làm hỏng bởi một số tin xấu. Đây có lẽ là câu chuyện thành công ngoạn mục của việc bảo tồn toàn cầu có thể bị trật đường rầy nếu một dự án đập khổng lồ núp ở chân trời, và đang được cỗ võ bởi trùm tư bản Cambodia Okna Kith Meng, luôn luôn kiếm đèn xanh để tiến hành.
Trong khi Bộ Môi trường đang soạn thảo các kế hoạch để bảo vệ tốt hơn một trong vài nơi chưa ngăn đập còn lại trên Mekong, Okna Kith Meng – chủ tịch của Nhóm Hoàng gia, xây dựng cơ đồ từ bất động sản, viễn thông, và hợp tác với các nhà đầu tư quốc tế - đã lẵng lặng đạt được giấy phép từ Bộ Năng lượng và Hầm mỏ, để thực hiện nghiên cứu khả thi để làm sống lại đập gây tranh cãi Stung Treng.
Có thừa những nghiên cứu khoa học, từ ý định đầu tiên để xây đập Stung Treng trong năm 2007, cho đến nay đã can ngăn chánh phủ đừng tiến hành dự án. Mất mát đối với thủy sản, đời sống hoang dã, và cuộc sống nông thôn của hàng trăm ngàn người vượt quá bất cứ lợi ích của điện, theo phúc trình gần đây nhất của WWF được công bố trong năm 2018.
Một dự án khác ở Cambodia, đập Sambor nằm ở hạ lưu Stung Treng bị lên án như một cách để “giết Mekong” bởi phúc trình cố vấn của Natural Heritage Institute ở Hoa Kỳ, bị rò rỉ đến The Guardian.
Nhiều người Cambodia chật vật để hiểu tại sao bất cứ công ty nào muốn làm sống lại một đập đã 2 lần bị từ chối, và cái mà hầu hết quan sát viên Mekong giả sử đã chết và chôn, sau loan báo trì hoãn đập trong năm 2020.
Hai cốt chuyện mâu thuẫn: Chánh phủ đứng ở đâu?
Chỉ hơn 1 năm trước, 10 NGOs Cambodia khen ngợi chánh phủ về lời hứa ở COP26, hội nghị Thay đổi Khí hậu LHQ được tổ chức ở Scotland. “Chúng tôi vô cùng cảm ơn các nỗ lực của Chánh phủ Hoàng gia Cambodia để tìm nguồn năng lượng thay thế cùng với cam kết để cấm thủy điện, và không xây bất cứ nhà máy điện than mới,” họ nói.
Say Samal, bộ trưởng môi trường, đưa ra những cam kết năng lượng tiến bộ của Cambodia tại thượng đỉnh COP26 trong tháng 11 năm 2021. Nhưng chỉ 6 tuần sau,chánh sách nầy đã gây thắc mắc khi Bộ Năng lượng và Hầm mỏ lẵng lặng chấp thuận yêu cầu của trùm tư bản Cambodia để tiến hành nghiên cứu khả thi về việc làm sống lại đập Stung Treng. Nghiên cứu, được chấp thuận trong tháng 12 năm 2021, được hoàn tất trong tháng 6 năm 2022 mà không có tham vấn với các cộng đồng Stung Treng. Tiến hành nơi Bộ Năng lượng và các bộ khác thật sự đứng trên đe dọa đối với giấc mơ bảo tồn được thế giới công nhận của Bộ Môi trường không phải là một công việc dễ dàng.
Trong cuộc phỏng vấn của tôi với Neth Pheaktra, ông nhiệt liệt nhấn mạnh, “Chúng tôi sẽ không xây bất cứ đập mới nào. Nó cũng ở trong phần trình bày của chúng tôi ở COP27 [hội nghị Thay đổi Khí hậu LHQ 2022] và tạo thành căn bản của đơn UNESCO của chúng tôi.”
Heng Leang, tổng giám đốc ở Bộ Năng lượng và Hầm mỏ, cũng đáp ứng, “Không có đập nào có thể được phép rên Mekong.” Và đồng nghiệp cao cấp của ông Tun Lean, một phụ tá, cũng xác nhận “Chánh sách của chánh phủ Cambodia không cho phép đập trên dòng chánh.”
Giám đốc chương trình Mekong của Hiệp hội Stimson ở Hoa Kỳ, Brian Eyler, người ở Phnom Penh gần đây, đã nhận được các câu trả lời tương tự. “Các bộ trưởng Cambodia từ nhiều cơ quan tiếp tục cung cấp bảo đảm rằng họ đang đứng vững trên các cam kết về (không có đập) Stung Treng,” ông nói. Eyler đề nghị, “Chúng ta nên giữ những tuyên bố nầy mà không thắc mắc hay nghi ngờ.”
Tuy nhiên, nó có vẻ khá lạ lùng, là không ai trong chánh phủ dám chia sẻ chánh sách “không đập” chánh thức với Okna Kith Meng, chủ tịch của Nhóm Hoàng gia, cũng là đương kim chủ tịch của Phòng Thương mại Cambodia.
Mặc dù là chủ của CNC, một đài TV hàng đầu của Cambodia, và tài sản viễn thông lớn lao, Okna Kith Meng luôn luôn từ chối được phỏng vấn bởi truyền thông. Emails đến Nhóm Hoàng gia của ông không được trả lời.
Okna Kith Meng trước đây đã cỗ võ việc xây cất Hạ Sesan 2, được tài trợ và xây cất bởi đối tác Trung Hoa công ty quốc doanh Huaneng Corporation và những chi nhánh. Xã hội dân sự lập luận rằng đập là tai họa cho thủy sản và cho Mekong, trong khi cũng nhổ tận gốc các cộng đồng địa phương.
Điều ám ảnh của đập Stung Treng được làm sống lại bởi cùng công ty đã xây đập Hạ Sesan 2 đáng nguyền rũa trên một trong những phụ lưu quan trọng nhất của Mekong, là một viễn cảnh đáng sợ. Nó đang gieo lo sợ và báo động giữa các cộng đồng đánh cá theo Mongabay, một tạp chí môi trường.
Nếu Nhóm Hoàng gia tiến hành với đập Stung Treng 1.400 MW, hậu thuẫn bởi các nhà đầu tư tương tự và với việc xây cất đến từ công ty quốc doanh Huaneng Corporation, nó sẽ củng cố thêm sự kiểm soát Mekong của Trung Hoa. Nó cũng sỉ nhục chánh phủ Cambodia có hiệu quả bằng cách xé nhỏ sự tín nhiệm trong việc thất bại để thi hành việc trì hoãn thủy điện Mekong.
Chỉ có 90 cá heo còn lại dọc theo Mekong. Nay, chúng chỉ được tìm thấy giữa Stung Treng và Kratie dọc theo sông. [Ảnh: WWF]
Phó giám đốc Cơ quan Hành chánh Tình Stung Treng Men Kung cung cấp một số chi tiết cho The Phnom Penh Post: “Chỉ có nghiên cứu khả thi đã được tiến hành, nhưng đây không phải là nghiên cứu để xây [đập], chỉ có thể tiến hành, nếu chánh phủ rõ ràng bật đèn xanh cho nó.”
Điều đó chắn chắn chưa xảy ra. Thủ tướng kỳ cựu Hun Sen, người vừa đề nghị với Hoa Kỳ và Liên hiệp Âu Châu, và cố gắng để bớt lệ thuộc vào Beijing (Bắc Kinh), chưa công bố gì về hai cốt chuyện về Mekong mà ông ưa thích, và sự chọn lựa nào sẽ giúp cho di sản lâu dài của ông.
Con dấu chấp thuận của UNESCO đã mang lợi ích lớn lao toàn thế giới, nhưng đặc biệt đối với các quốc gia đang phát triển nghèo tài nguyên. Nó nâng cao việc bảo vệ, tài trợ và phục hồi nhiều vị trí, đưa đến sự hiểu biết của quần chúng nhiều hơn, gia tăng du khách đến thăm. Các chánh phủ cũng xem các Khu Di sản Thế giới như nâng cao uy tín quốc gia và nâng cao tình trạng như một quốc gia nên xem để thăm viếng.
Nếu Hun Sen có thể được thuyết phục rằng Khu Di sản Thế giới LHQ tiên phong nầy sẽ nâng cao thế đứng quốc tế của chánh phủ ông, gia tăng uy tín như một điểm đến du lịch trên thế giới và thu viện trợ Tây phương tất cả cùng lúc, thì nó có thể là https://thediplomat.com/2022/12/cambodia-seeks-unesco-status-to-protect-a-mekong-biodiversity-hotspot/retirement in 2023.
Eyler cũng xem nhiều lợi ích từ việc chấp thuận của UNESCO. “Nó sẽ giúp Cambodia để duy trì cam kết của họ không phải xây đập trên hay chung quanh khúc sông nầy.”
Nhưng là một phân tích viên kỳ cựu của khu vực, và biết những thay đổi ngạc nhiên của chánh trị Cambodia, ông thận trọng một cách khôn ngoan, “Ủng hộ cho việc bảo tồn là một cuộc đấu tranh liên tục và không dứt ở Cambodia và cần thêm tài nguyên để các nhà hoạt động có thể duy trì các nỗ lực của họ.”
https://mekong-cuulong.blogspot.com/2023/01
Không có nhận xét nào