(For Thai fishers facing dwindling catches, a Lao dam looms large)
Tom Fawthrop – Bình Yên Đông lược dịch
Mongabay – 10 June 2022
Một ngư dân và một ghe lúa cũ trên sông Mekong ở Chiang Khan, Thái Lan. [Ảnh: Aey]
Lào dư trù xây 1 đập có công suất 684 MW trị giá 2 tỉ USD trên sông Mekong, chỉ cách biên giới với Thái Lan 2 km (1,25 miles).
Đập Sanakham đươc đề nghị là đập mới nhất trong một chuỗi đập với trên 1 chục đập đang hoạt động trên dòng chánh Mekong ở Trung Hoa và Lào.
Ngư dân ở Thái Lan nói họ đã thấy số cá đánh được bị cắt giảm với mỗi đập mới được xây ở thượng lưu, nhất là đập Xayaburi bắt đầu hoạt động ở Lào trong năm 2019.
Dự án Sanakham vẫn còn trong tiến trình “tham vấn trước” với Ủy hội Sông Mekong (Mekong River Commission (MRC)), một cơ quan cố vấn liên chánh phủ.
CHIANG KHAN, Thái Lan – Trong thị trấn cũ kỹ và mộc mạc Chiang Khan trên sông Mekong, một thiên đàng du lịch của khu vực Isaan ở đông bắc Thái Lan, các cộng đồng đánh cá ở địa phương nay sống trong lo sợ vì một đập được đề nghị đe dọa tàn phá sinh kế của họ.
“Đập Sanakham sẽ là một tai họa cho sinh thái và cá, nó cũng sẽ gây ra ngập lụt tồi tệ theo sau bởi hạn hán,” Thanuslip Inda, xã trưởng của Ban Klang ở Chiang Khan, nói với Mongabay.
Chánh phủ Lào đã có 2 đập đang hoạt động trên Mekong và thêm 7 đập nữa trên dòng chánh được dự trú xây cất. Xa về phía thượng lưu ở Trung Hoa, 11 đập khác đã hoạt động trên sông.
Ngư dân ở Thái Lan nói họ đã thấy số cá đánh được bị cắt giảm với mỗi đập mới được xây cất ở thượng lưu của đạp Sanakham được dự trù, nhất là đập Xayaburi đã bắt đầu hoạt động trong năm 2019.
Đập Xayaburi trên sông Mekong ở Lào với thang cá ở bên phải. [Ảnh: NationThailand]
Ngư dân ở hạ lưu trong tỉnh Loei và Nong Khai của Thái Lan, cả 2 trong khu vực Isaan, đã bị đánh mạnh bởi sự liên tục không ngừng của đập nầy.
Rasamy, vợ của một ngư dân ở Nong Khai, chỉ cho biết 1 tên, nói sự nẩy nở của đập làm cho đời sống khổ cực. “Đập của Trung Hoa làm cho việc đánh cá khó khăn, nhưng sau khi họ xây đập Xayaburi [ở Lào], nay nó khó khăn hơn,” bà nói. “Trong tuần qua chúng tôi không bắt được con cá nào.”
Đập Xayaburi có công suất 1.285 MW, hoàn tất trong năm 2019, được tài trợ bởi 4 ngân hàng lớn nhất của Thái Lan, và được xây bởi tổ hợp Ch. Karchang của Thái.
Prayoon Saen-ae, trưởng nhóm Ngư dân Chiang Khan, chỉ vào thiệt hại do đập Xayaburi gây ra, 314 km (195 miles) ở thượng lưu. “Sau khi đập Xayaburi mở cửa, chúng tôi bị ảnh hưởng lớn lao,” ông nói. “Nước lên xuống bất thường, nó làm cá bối rối. Trước khi đập hoạt động, một ngư dân có thể được 10 kg (22 lbs) cá mỗi ngày, nhưng nay chúng tôi may mắn mới được 4-5 kg (9-11 lbs) một tuần và một số tuần không có gì.”
Nay, Prayoon mô tả điều ám ảnh của một đập khác ở chân trời. “Sanakham quá gần như ở dưới mũi của tôi.”
Trong tỉnh Nong Khai, Chaiwat Parakun, phó xã trưởng và cựu ngư dân từ Ban Muang, kể một tai ương tương tự: “Chúng tôi có quá ít cá để bắt nên chỉ có 20 trong số 100 ngư dân vẫn còn làm việc. Trước đập Xayaburi, một ngư dân có thể lưới trung bình 10 kg một ngày, nay nếu may mắn thì được 5 kg một tuần. Nhưng một số tuần không có con nào.” Ông nói thêm rằng 60-70% loại cá “không còn nữa”.
Hoàng hôn trên sông Mekong ở Nong Khai, nơi sông Mekong hình thành biên giới giữa Lào và Thái Lan. [Ảnh: Tom Fawthrop]
Chainarong Settachua, một chuyên viên môi trường ở Đại học Mahasanakham trong tỉnh Maha Sanakham, cũng ở trong khu vực Isaan, chỉ hình ảnh rộng lớn hơn trên khắp đông bắc Thái Lan. “Nếu chúng ta bao gồm các phụ lưu của Mekong, mất mát có thể trên 70%. Nhiều [người] lấy cá từ các phụ lưu Mekong, cũng cạn kiệt do mất mát nhịp lũ trong mùa mưa thông thường.”
Được nuôi dưỡng bởi những trận lũ nầy, các đồng lụt của Mekong là nguồn đa dạng sinh học đáng kể trên toàn cầu. Sông Songkhram, đặc biệt, đã cung cấp nơi sinh sản trù phú nên nó được người địa phương gọi là “bụng mẹ Mekong”. Nhưng điều đó đang thay đổi. Chainarong nói ông quan sát nhiều thay đổi từ sự sụt giảm thủy sản ở đông bắc Thái Lan. “Trong quá khứ, cá rất nhiều và nó là chất đạm rẻ tiền nhất,” ông nói. “Nay, người dân ở tỉnh Loei và các tỉnh khác ở đông bắc đang thống khổ với tình trạng khan hiếm cá, thiếu an ninh lương thực và ẩm thực nghèo nàn.”
Một phân tích của MRC, một cơ quan liên chánh phủ cộng tác với Cambodia, Lào, Thái Lan và Việt Nam, công nhận có một sự sụt giảm quan trọng trong đa dạng sinh học cá ở các vị trí trong tỉnh Xayaburi ở Lào và Loei ở Thái Lan. Nhưng 15 trạm thủy học ở Lào chỉ thấy giảm 20% chủng loại. Điều nầy không phù hợp với kinh nghiệm của nhiều ngư dân Thái, báo cáo mất mát cao đến 80% so với trước năm 2019, khi đập Xayaburi bắt đầu hoạt động.
Các nhà phát triển đập
Nhà đầu tư chánh của đập Sanakham, China Datang Overseas Investment Co (Công ty Đầu tư Hải ngoại Datang Trung Hoa), là một chi nhánh của Tổ hợp quốc doanh Datang Trung Hoa, cũng là nhà đầu tư chánh của các đập Pak Beng và Pak Lay trên dòng chánh Mekong. Họ xem tất cả các dự án thủy điện trên Mekong như một phần của Sáng kiến Vành đai và Con đường, chiến lược phát triển hạ tầng cơ sở trên toàn cầu của quốc gia.
Gần đây hơn, công ty đang lên nhanh của Thái là Gulf Energy đã tham gia như một đối tác, tìm cách đạt 30-35% cổ phần trong các dự án đập Mekong của Datang. Gulf Energy từ chối cho ý kiến về dự án Sanakham, nhưng đã nói với báo chí trước đây rằng họ “công nhận tầm quan trọng của thay đổi khí hậu và khử carbon” và đang chú trọng đến đầu tư vào năng lượng tái tạo.
Các viên chức cao cấp của Datang viếng thăm Chiang Khong Mekong để gặp các nhà hoạt động bảo tồn Mekong chống đối đập Pak Beng. [Ảnh: Andrew Stone]
Sanakham là đập trên dòng chánh thứ 6th được đệ trình lên MRC cho tiến trình “tham vấn trước”, cho phép 4 quốc gia thành viên và các bên liên hệ khác cứu xét làm thế nào để giảm ảnh hưởng đối với môi trường, thủy sản và các cộng đồng. Nó thuần túy là một tiến trình tham vấn và MRC không có quyền kiểm soát.
Tham vấn của MRC bắt đầu trong năm 2020, nhưng đã được hoãn ngoài thời hạn 6 tháng thông thường. Surasi Kittimonton, tổng thư ký của Văn phòng Quốc gia Thủy lợi (Office of National Water Resources (ONWR)) của chánh phủ Thái, nói với báo chí Thái rằng “chúng tôi đã nhấn mạnh đến tư thế của chúng tôi rằng chúng tôi cần có đầy đủ tin tức trước.” Ông nói việc trì hoãn là vì “cái chúng ta đang làm là bảo vệ quyền lợi của quốc gia.”
Datang và đối tác Thái đã bảo đảm lời hứa từ cơ quan năng lượng EGAT của Thái và chánh phủ Thái để mua 90% điện từ đập Pak Beng và Pak Lay. Một quyết định liệu cũng mua điện từ Sanakham tùy thuộc vào Bộ Năng lượng và Phó Thủ tướng Tướng Prawit Wongsuwon.
Mặc dù có lời kêu gọi chánh phủ Thái lấy quyết định và từ chối mua điện từ dự án Sanakham, các ngư dân và nhà hoạt động dân sự xã hội đả bày tỏ nghi ngờ rằng tiếng nói của họ sẽ được luu ý bởi những người lấy quyết định.
Quang cảnh của sông Mekong hướng về phía thượng lưu gần vị trí đập Sanakham, nằm phía sau núi ở bên phải. [Ảnh: Tom Fawthrop]
Từ nhiều năm nay, các nhà lãnh đạo Mekong, MRC và Ngân hàng Thế giới tất cả đều nói rằng các thang cá và cửa xả phù sa có thể làm giảm thiệt hại môi trường của đập có hiệu quả, và khuyến khích cái gọi là đập tốt.
Trong một giọng điệu tương tự, Phó Thủ tướng Prawit Wongsuwon, chủ tịch Ủy ban Mekong Quốc gia Thái Lan, đã kêu gọi ONWR tìm cách để giảm nhẹ ảnh hưởng của đập thay vì ngăn cản dự án.
Mặc dù các thử nghiệm với kỹ thuật giảm nhẹ cá, hầu như không có bằng chứng chúng có hiệu quả trong các sông nhiệt đới. Channarong Wongla, từ Nhóm Bảo tồn Rak Chang Khan (“Yêu Chiang Khan”), gọi đường cá đi của đập Xayaburi là chuyện tiếu lâm tồi. “Chúng tôi cười về các thang cá,” Channarong nói, người có bằng cấp về thiết kế đập. “Xayaburi có thang cá nhưng chúng ta vẫn mất hầu hết cá của chúng ta. Chúng ta từng có trên 100 chủng loại cá khác nhau, nhưng từ khi đập Xayaburi bắt đầu hoạt động, chỉ còn 20 chủng loại ở đây [Chiang Khan]. Chắc chắn 100% rằng việc giảm nhẹ cá không có tác dụng.”
Để trả lời các câu hỏi về ảnh hưởng của đập Xayaburi, trụ sở của MRC ở thủ đô Lào, Vientiane, nói, “Chúng tôi không có bất cứ dữ kiện để chứng minh rằng mất mát hay tuyệt chủng cá là kết quả trực tiếp hay gián tiếp của đập Xayaburi.”
Nhưng Channarong nói bằng chứng ở đông bắc Thái Lan rõ ràng cho thấy rằng “Giảm nhẹ cá của Xayaburi là một thất bại hoàn toàn.” Ông nói thêm, “đã đến lúc để MRC kêu gọi ngưng tất cả các dự án đập quan trọng trên dòng chánh Mekong.”
Tính đến nay, chỉ có Cambodia đã ngưng 2 đập Mekong, bằng cách tuyên bố tạm ngưng 10 năm việc phát triển đập trên dòng chánh để bảo vệ hệ sinh thái. Nhưng với ưu tiên năng lượng của chánh phủ Thái, nước nầy có vẻ không thể đi theo gương của Cambodia.
https://mekong-cuulong.blogspot.com/2022/06
Không có nhận xét nào