Biểu tình lên án việc thả lỏng kiểm soát vũ khí cá nhân – Fairfax, Virginia, ngày 25 Tháng Năm 2022 (ảnh: Kevin Dietsch/Getty Images)
Vụ xả súng tại trường tiểu học Robb Elementary ở Uvalde, Texas ngày 24 Tháng Năm làm cho 19 học sinh và hai cô giáo thiệt mạng đã, một lần nữa, khiến công luận chú ý đến vai trò của tổ chức National Rifle Association (NRA) trong phần tư thế kỷ qua. Đa số người Việt có lẽ biết không nhiều về Hiệp hội Súng trường Toàn quốc cũng như những sinh hoạt của họ. Phần lớn chỉ nghe đến NRA như một tổ chức vận động hành lang nhằm bảo vệ quyền sở hữu súng và chống lại mọi nỗ lực kiểm soát súng ống.
Khai sinh từ một mô hình bên Anh
Thoạt kỳ thuỷ NRA được tổ chức theo mô hình một tổ chức bên Anh cũng tên là National Rifle Association. Để tránh nhầm lẫn với NRA của Mỹ, người ta hay gọi tổ chức đó là British NRA. BNRA ra đời năm 1859, gần một ngôi làng ở ngoại ô thành phố Luân Đôn tên Wimbledon, nơi có bãi đất trống mấy trăm mẫu dành riêng cho công chúng sử dụng gọi là Wimbledon Common (chữ Common có nghĩa là công cộng). Ngày nay ta biết đến Wimbledon qua giải quần vợt chơi trên sân cỏ nổi tiếng gần đấy, nhưng thuở xa xưa nơi đây từng diễn ra các cuộc tỉ thí súng trường rất nhộn nhịp. Danh giá nhất là giải Elcho Shield; các tay súng thiện nghệ nhất đến từ Ireland, Scotland, England và Wales thi bắn các mục tiêu cách xa từ 900m đến 1,100m – bằng súng trường không có ống nhắm.
Một cuộc gặp gỡ của các thành viên NRA Anh tại Wimbledon ngày 13 Tháng Bảy 1861 (ảnh: Universal History Archive/Universal Images Group via Getty Images)
Đây cũng là dịp cho các bà các cô giới thượng lưu ăn vận đẹp đẽ đi xem đấu súng, chẳng khác nào mấy giải đua ngựa. Ngoài ra còn có nhiều giải thi bắn khác, đặc biệt là trận đấu thường niên giữa thành viên của Thượng Viện (House of Lords) và Hạ Viện (House of Commons). Đến năm 1890 thì BNRA được Nữ Hoàng Victoria biến thành một tổ chức trực thuộc Hoàng Gia Anh, với mục đích chính là làm từ thiện. Đồng thời, Hội còn là lò đào tạo những nhà thiện xạ để phục vụ cho quân đội Hoàng Gia.
Những ngày đầu hình thành tại Mỹ
Vào năm 1861, khi cuộc Nội Chiến ở Mỹ vừa bắt đầu, một vài người Mỹ ở Anh nảy ra ý tưởng thành lập một hội bắn súng tương tự. Họ đề nghị Tổng thống Lincoln cùng với Bộ trưởng Chiến tranh đứng ra làm đầu tàu. Nhưng chiến cuộc lúc bấy giờ không cho phép làm chuyện này. Phải mười năm sau NRA của Mỹ mới ra đời tại New York, vào Tháng Mười Một 1871. Người đầu tiên được bầu vào chức chủ tịch là Tướng Ambrose Burnside của phe Union.
Poster NRA Mỹ của Nội các Franklin D. Roosevelt, với slogan “WE DO OUR PART” (Getty Images)
Ông Burnside thời trẻ từng làm nghề đúc súng nên rất rành chuyện súng đạn. Tướng Burnside tra cứu dữ liệu từ các trận đánh và phát hiện ra lính miền Bắc phải bắn 1,000 phát mới trúng được một người lính miền Nam. Đại uý George Wingate, người đồng sáng lập NRA, bèn được gởi sang Canada, Anh và Đức để học cách quân đội các nước ấy huấn luyện xạ thủ của họ. Dựa theo dự án của Wingate sau khi trở về Mỹ, nghị viện bang New York chuẩn chi cho NRA xây một trường bắn ở Long Island để đào tạo những tay thiện xạ, cũng như để tổ chức các cuộc thi bắn súng bắt chước theo mô thức Wimbledon. Quyển cẩm nang dạy bắn súng của Đại uý Wingate vẫn còn được quân đội Mỹ sử dụng cho tới bây giờ.
Năm 1873, đội vô địch giải Elcho Shield là Ireland mời đội Mỹ sang thi đấu với họ để so tài. Tuy còn non trẻ nhưng NRA Mỹ đã thắng. Kể từ đó tiếng tăm NRA nổi như cồn. NRA bắt đầu vươn ra những tiểu bang khác, lập ra chi nhánh và các câu lạc bộ bắn súng tại nhiều nơi. Vệ quốc quân tại các tiểu bang ấy thường nhờ NRA giúp họ huấn luyện xạ thủ. Có lúc chủ tịch của NRA không ai khác hơn Tướng Ulysses Grant, sau khi ông làm xong hai nhiệm kỳ tổng thống.
Một hội chợ súng do NRA Mỹ tổ chức tại Denver năm 1981 (ảnh: John Prieto/The Denver Post via Getty Images)
Sang đầu thế kỷ 20, Quốc Hội tạo ra một hội đồng liên bang với mục đích khuyến khích việc tập luyện bắn súng cho binh lính cũng như thường dân, gồm các đại diện từ Lục quân, Hải quân và NRA. Hàng năm họ đứng ra tổ chức các giải thi bắn, kể cả một giải vô địch toàn quốc. Hòng giúp các câu lạc bộ tại địa phương phát triển, Bộ Chiến Tranh còn cung cấp đạn dược và bia tập bắn cho bất cứ chi hội nào có ít nhất mười thành viên là công dân Hoa Kỳ từ 16 tuổi trở lên.
Biến tướng
Năm 1934, Quốc Hội ra đạo luật đầu tiên nhắm vào việc kiểm soát súng đạn ở Mỹ – National Firearms Act (NFA), và được NRA ủng hộ mạnh mẽ. Chủ tịch đương thời của NRA, ông Karl Frederick, điều trần trước Quốc Hội: “Nói chung, tôi không thích việc thường dân mang súng. Bản thân tôi rất hiếm khi đeo súng trong người. Tôi tin rằng quyền mang súng nơi công cộng cần được siết chặt và đòi hỏi phải có giấy phép.” Bốn năm sau đó, NRA tiếp tục ủng hộ một đạo luật kiểm soát súng khác tên là NFA 1938. Năm 1968, Quốc Hội ban hành thêm đạo luật Gun Control Act (GCA), thiết lập hệ thống cấp giấy phép cho các nhà buôn bán súng trên toàn quốc, đặt ra một số quy định và giới hạn cho các nhà sản xuất tuỳ loại vũ khí. Một lần nữa, NRA ủng hộ đạo luật kiểm soát súng đạn GCA 1968.
Nhưng sang thập niên 1970, NRA bắt đầu chuyển mục tiêu từ giải trí và thể thao sang chính trị. Và thay vì phi đảng phái như cả trăm năm trước, ban lãnh đạo NRA ngày càng nghiêng sang phía Cộng Hoà. Năm 1975, Hội thành lập một tổ chức ngoại vi chuyên vận động hành lang, gọi là Institute for Legislative Action (ILA) với mục đích gây ảnh hưởng đến các nhà lập pháp trong Quốc Hội cũng như Nghị Viện các tiểu bang. Việc đầu tiên ILA làm là lập ra Political Victory Fund để gây quỹ cho các ứng cử viên có tiềm năng giúp NRA đạt được mục đích của mình.
Wayne LaPierre, CEO kiêm Phó Chủ tịch điều hành NRA tại hội thảo CPAC 2022 (Conservative Political Action Conference), Orlando, Florida – ảnh: Paul Hennessy/SOPA Images/LightRocket via Getty Images
Đến lúc này thì có một sự chia rẽ sâu đậm trong NRA giữa thành phần trung dung cố cựu và nhóm cực đoan hữu khuynh. Kết quả là vào năm 1977 một vụ đảo chánh nội bộ xảy ra, và nhóm hữu khuynh lên nắm quyền. Các nhà lãnh đạo mới dần dần chuyển hướng NRA sang mục tiêu mới mà họ gọi là bảo vệ Tu Chính Án số 2 (TCA2) và tìm mọi cách gỡ bỏ các đạo luật như GCA 1968 và NFA 1938. Sử dụng cánh tay nối dài của mình là Political Victory Fund, NRA bắt đầu đổ tiền ngày càng nhiều vào các cuộc vận động tranh cử của những ứng viên họ ưng. Chẳng bao lâu NRA nghiễm nhiên trở thành nhà tài trợ quyền lực nhất tại Hoa Thịnh Đốn. Tuy NRA cho tiền cả hai phe, nhưng ứng cử viên Cộng Hoà nhận được trên 80%. Kể từ đó, cái tên NRA được gắn liền với cánh hữu của chính trường Hoa Kỳ.
Một người biểu thị quyền sử dụng súng đứng trước trụ sở Quốc hội tiểu bang Virginia ngày 17 Tháng Một 2022 (ảnh: Bryan Dozier/Anadolu Agency via Getty Images)
Trên mặt pháp lý, NRA là một tổ chức phi vụ lợi 501(c)(4) nên được miễn thuế. Cách đây một năm, do một số việc làm bê bối của Wayne LaPierre, CEO kiêm Phó Chủ tịch điều hành, NRA bị bộ trưởng tư pháp New York, nơi NRA ra đời, kiện ra toà dân sự tội lạm dụng tiền của hội để xài cho việc riêng. Thế là đột nhiên ông LaPierre khai NRA phá sản để sau đó thành lập một hội mới, đăng bộ tại Texas. Vụ này vẫn còn đang trong vòng kiện tụng, chưa biết khi nào mới ngã ngũ. Tin hành lang rò rỉ cho biết NRA đang ngắm nghía một địa điểm tại Dallas để đặt tổng hành dinh mới.
Như để nhấn mạnh ý định dời đô về Texas, NRA quyết định tổ chức đại hội thường niên năm nay tại Houston. Thật tình cờ, thị trấn Uvalde nơi vụ xả súng mới vừa xảy ra chỉ cách Houston chưa tới 300 dặm. Đại hội chưa khai mạc NRA đã ra thông báo: Tất cả quan khách đều có quyền mang súng vào hội trường, ngoại trừ tại buổi nói chuyện của cựu tổng thống Trump.
Không có nhận xét nào