Bài phỏng vấn dài, nên chúng tôi chia làm 2 phần.
Phần 2
Lời nói đầu: Đảng phái quốc gia Việt Nam, 1945-1954 – Lời kể của nhân chứng
“Chúng tôi không có tham vọng viết lịch sử các đảng phái Quốc Gia trong những ngày tháng 8/1945, mà chỉ cung cấp những tài liệu thô (raw material), qua lời nói của các nhân vật liên hệ, để các nhà nghiên cứu tự mình đánh giá, bổ túc, và đào sâu thêm hầu trả lời mấy câu hỏi lớn liên quan đến cuộc cách mạng tháng 8/1945.
Trong tập tài liệu này, chúng tôi chỉ làm công việc ghi lại nguyên văn và tóm tắt những lời của chứng nhân. Chúng tôi tôn trọng người được phỏng vấn và không làm việc phối kiểm tính xác thực (fact check) của những tuyên bố của họ.”
(Trích Lời Nói Đầu, Nguyễn Mạnh Hùng)
Phần 2:
ĐVĐ: Thật là tôi xin là nói về cái cảm tưởng của tôi khi mà được biết. Cái hoàn cảnh ở Chiến khu Lào Cai lúc bấy giờ, với chiến trận xảy ra, dù không còn chiến đấu dưới danh hiệu của trường Lục quân Yên Bái nữa, nhưng mà chúng tôi vẫn thản nhiên. Vì vậy có thể nói được tiếp tục chiến đấu trong hàng ngũ của Quốc Dân Đảng và vì vậy thì chính tôi và một số anh em khác nữa đã theo tôi và sáp nhập vào cái Phong Kỷ Đội, để mà cùng với Quân đội của Việt Nam Quốc Dân Đảng rút lui về chiến khu sau này.
NMH: Thưa anh, quyết định đó là quyết định tự anh và các anh em, hay là do quyết định, do cái sự mọc nối của bên Quốc Dân Đảng?
ĐVĐ: Dạ, là qua sự móc nối của Quốc Dân Đảng.
NMH: Trong Lục quân Yên Bái?
ĐVĐ: Dạ, không. Trong Lục quân Yên Bái, những anh em đó hoạt động về dân vận, hay là về, những người tôi có thể nói ngay tên như anh Trịnh Danh, mà gia đình anh ta có sang bên Mỹ này năm 75. Sau đó thì anh Trịnh Danh đã bị tai nạn của xe hơi và đã chết, mà chính tôi, tôi đã để một cái ảnh của anh để tôi thờ. Mà riêng tôi, có lẽ màu sắc đảng phái có lẽ thằng người tôi không thích.
NMH: Nhưng mà hồi đó, thì anh anh có, khi mà anh nghe tin giết đó, thì anh có nghĩ là ai ra lệnh giết không?
ĐVĐ: Thì tôi nghe ra, thì là chúng tôi nghĩ đó là lệnh của Vũ Hồng Khanh.
NMH: Như vậy cái quyết định của anh là chuyện anh buồn vì ông Vũ Hồng Khanh, nhưng ngược lại anh vẫn…
ĐVĐ: Nhưng mà tôi không buồn chung với lại trong anh em Quốc Dân Đảng – tôi không buồn. Là tôi buồn là buồn hận và tức thì tôi tức ông Vũ Hồng Khanh.
NMH: Nhưng mà anh vẫn đi theo?
ĐVĐ: Dạ, nhưng mà còn ngoài ra cả hàng ngàn, hàng vạn người, chiến sĩ của Quốc Dân Đảng thì đối với tôi – chúng tôi, tôi coi như đồng chí.
NMH: Thưa anh, cái cái liên hệ của anh với Quốc Dân Đảng hồi đó ra sao. Tức là anh với tư cách Đại Việt, với lại một số các anh em Lục quân Yên Bái?
ĐVĐ: Thì tôi…
NMH: Với tư cách Đại Việt thì liên hệ với các anh em Quốc Dân Đảng thế nào?
ĐVĐ: Thì qua cái cái tình cảm cá nhân, rồi sau đó qua cái sự chung đụng, hoạt động chung ở chiến khu mới, tức là Sập Nhị Lầu, thì dần dần con người tôi đã được anh em thuộc bên phía Việt Nam Quốc Dân Đảng hoàn toàn chấp nhận và tin tưởng về tôi. Và cũng nhờ cái tình thân hữu đó, mà chính tôi được tin vào những ngày cuối cùng ở Sập Nhị Lầu, tôi đã được anh em Chính trị cục của Việt Nam Quốc Dân Đảng không những báo tin tôi và đã rủ tôi vào trong cái nhóm người rút lui khỏi chiến khu để sang Tàu. Cuối cùng không được anh em đó, có lẽ không biết bây giờ tôi ở đâu. Có thể tôi chết rồi, hoặc giả buộc lòng tôi phải sáp nhập vào hàng ngũ thổ phỉ, hoặc giả là phải phục vụ trong quân đội Trung Cộng.
NMH: Thưa anh như vậy tức là có một, tức là Quốc Dân Đảng, cái cuộc rút lui mà do Quốc Dân Đảng có chỉ huy hẳn hoi đó…
ĐVĐ: Đó là mãi về sau này…
NMH: Ý là về sau, tức là, tức là họ có có đưa một nhóm người đi, còn một nhóm người đó thì không có đưa đi?
ĐVĐ: Thưa anh, thì cái lực lượng đó nó với thời gian và sự tác chiến, rồi thì là bệnh tật, thành cái cái lực lượng từ đầu mấy ngàn người đó, sau cứ teo lại dần và cái số còn lại không đầy một ngàn người. Trong một ngàn người đó, thì cái số người mà tác chiến, thưa anh, không đầy 1/3. Còn ngoài ra thì có những nhóm anh em phải làm công việc về dân vận, chính trị cục (gồm sáu, bảy anh em). Đến cái lúc mà được lệnh của Việt Nam Quốc Dân Đảng cho phép rút lui khỏi hoàn toàn Phong Thổ lẹ, Phong Thổ và Sập Nhị Lầu đó. Thì chính sáu anh em đó đã rủ tôi cùng đi theo sang bên Tàu.
NMH: Cái Chính trị cục của cái đoàn quân rút lui đó phải không ạ?
ĐVĐ: Dạ, của đoàn quân rút lui.
NMH: Anh có nhớ tên anh nào không?
ĐVĐ: Dạ, có. Tôi còn nhớ là trong đó có anh Trịnh Danh, có anh Bi, có anh Dân, có anh Bản. Đấy tôi đại khái, tôi nhớ được bốn tên trong sáu tên.
NMH: Vâng, thế các anh rủ anh là anh đi luôn. Thế còn những đoàn quân của anh, anh em Lục quân Yên Bái?
ĐVĐ: Một số, một vài người Lục quân Yên Bái còn lại đó, chẳng hạn như anh Hổ, còn những anh em khác, như là anh Chấn, anh Năng, thì những anh đó đã hi sinh trong những lần tác chiến chống lại quân Pháp. Còn một số còn lại, tôi còn nhớ như anh Hổ, anh Vỗ, Vộ thì ba anh đó đã không rút lui thẳng lên Khai Viễn, Côn Minh như chúng tôi. Nhưng mà ở lại bên kia ranh giới, tức là sang hẳn bên Tàu và ở lại với quân đội của địa phương ở Kim Bình. Và sau đó, khi Trung Cộng hoàn toàn chiếm vùng Hoa Nam, thì tôi được biết rõ là ba anh phục vụ trong quân đội Trung Cộng. Và với thời gian về sau này, thì một hai anh đó, đã thành thiếu tướng của Trung Cộng.
NMH: Thưa anh, giai đoạn đó thì khi mà anh đi đó, thì anh có, anh có khoảng hai mươi lăm anh em Lục quân Trần Quốc Tuấn đi. Và đến khi anh rút sang Tàu thì cùng với anh thì có bao nhiêu người?
ĐVĐ: Rút sang Tàu thì… nếu mà sang hẳn, rút hẳn sang bên tận Côn Minh thì có lẽ một mình tôi thôi.
NMH: Thế còn mấy anh em kia?
ĐVĐ: Những anh em khác thì là hi sinh trong sự tác chiến, còn một số ở lại địa phương, tức là đi sang bên kia quân đội của Trung Hoa ở địa phương Kim Bình và sau đó một số đã trở thành võ quan của quân đội Trung Cộng và theo tin tức tôi được biết, thì chính anh Trần Độ là sau đã trở thành một thiếu tướng, hay là anh Minh, một là Trần Độ, hai là anh Minh.
NMH: Nhưng mà anh nghĩ cái lý do gì mà chuyển, chuyển một cách nhanh chóng thưa anh. Đồng ý là chống Pháp nhưng tại sao từ một người chống Cộng Sản chuyển sang theo Cộng Sản Trung Quốc?
ĐVĐ: Nó cũng vì cái cái, đó là sự sinh tồn. Vì thưa anh, bây giờ mình ngồi đây mà mình nói lại thì không thể tưởng tượng được là cái điểm éo le đến như vậy. Mà thưa anh, có một điểm mà quân đội Pháp, với súng đạn tối tân, và quân đội tân kỳ, có thể nói là họ rất đầy đủ phương tiện để mà có thể tiêu huỷ cả một cái lực lượng cách mạng Việt Nam. Chính chúng tôi đã phải đương đầu nhiều lần chống quân đội Pháp, tác chiến chống quân đội Pháp. Và chúng tôi đã bị rất nhiều lần phải chịu áp lực của máy bay oanh tạc và máy bay bắn đại liên vào đơn vị của chúng tôi. Nhưng mà thưa anh, chúng tôi, thì tôi có thể nói thời đó, tôi nổi tiếng là người chỉ huy giỏi. Và chính đầu tôi đã được quân đội Pháp treo, là nếu bắt sống được “Trần Tú áo đỏ” thì thưởng 2000 hoa xòe, tức là cái bạc – đồng bạc trắng đó. Và nếu mà bắn…
NMH: Đồng bạc trắng của Trung Cộng, của…?
ĐVĐ: Của Đông Dương mình chứ anh, có cái bà đầm đó. Mà thưa anh nếu mà, bắn được chết thì 500 bạc.
NMH: Thế anh sau…
ĐVĐ: Tức là tôi có uy tín là khá lừng lẫy cái vùng đó.
NMH: Tại sao, tại sao gọi anh là “Trần Tú áo đỏ”?
ĐVĐ: Là vị thưa anh, tôi thường hay mặc một cái blouson màu đỏ, thành bị gọi là “Trần Tú áo đỏ” là vì vậy.
NMH: Anh đã tương đối là gần gũi các giáo quan Nhật đó, anh có nghe gì cái kế hoạch của họ không, họ rút trường Lục quân Yên Bái sang vùng Hà Giang, rồi trở về Bắc Giang?
ĐVĐ: Tôi không có nhớ rõ là sẽ rút vào, về một cái miền nào chính xác cả. Nhưng mà tôi nhớ rất rõ cái buổi chiều hôm đó, khi một số anh em Lục quân còn lại với các võ quan đó, trong đó có người phó hiệu trưởng, tức là ông Dân (tức là tên Việt Nam mà ông ấy là một người Nhật). Mà ông hình gần như là chỉ huy, huấn luyện về tác chiến, con người chúng tôi rất kính trọng và rất giỏi, rất gan dạ, lại rất tư cách, cùng với lại ông Thần, cùng với lại ông Quốc, tôi còn nhớ như vậy. Thì chính tôi được ông Dân, hầu không thể nói chính thức coi tôi là người đứng đầu cái nhóm anh em Lục quân Yên Bái còn lại, mà còn đi theo các võ quan.
Thì chúng tôi, tôi còn nhớ cái buổi chiều hôm đó, chúng tôi tập họp nhau ở trong một cái đường hầm thì đúng hơn, một cái tunnel của phía bên này Lào Cai, chứ không phải phía bên kia Cốc Lếu, cùng với các võ quan Nhật. Thì tôi có thấy họ có chuẩn bị bản đồ và cờ, một ít nhất, một lá cờ – một lá cờ Cộng Sản (Việt Minh).
Nhưng mà theo sự giải thích của họ, là phải có cái cờ này sẵn để mà tùy nghi, để lúc rút có thể trưng lên, rút qua những nơi mà có địch nhưng mà nếu nó không xét kỹ, thì chúng ta tránh đỡ phải tác chiến và chúng ta đi gấp về cái vùng mà chúng ta định. Nhưng mà tôi không được các vị đó chỉ rõ cho tôi trên bản đồ là nơi nào sẽ đi xuống. Nhưng mà tôi có biết rõ là có bản đồ, có cắm mốc, bản đồ rất lớn, nhưng mà tôi không đọc rõ là họ có…
NMH: Thưa anh, tôi xin hỏi anh. Có một số anh em khác đó, cũng Lục quân Yên Bái, cho rằng là cái kế hoạch của người Nhật đó, tức là rút đi nhưng mà họ không có rút kia biên giới, họ chỉ muốn về Hà Giang, để lập lại chiến khu, vào cái chiến khu Kha. Mà sở dĩ họ bị giết là là vì lý do đó. Tức là vì ông Vũ Hồng Khanh muốn họ rút lui. Mà ông ấy muốn rút lui là bởi có lẽ vì bị quyết định của quân đội Trung Hoa.
ĐVĐ: Việc đó thì riêng tôi, tôi không có được biết, riêng cá nhân tôi, thì tôi không được biết.
NMH: Thưa anh, thế anh sang bên đó, khi anh sang tới vùng Côn Minh, hay là khoảng đó năm nào anh đi, bắt đầu đi, cuộc rút lui bắt đầu từ tháng nào và chấm dứt vào tháng nào?
ĐVĐ: Dạ, chúng tôi bắt đầu từ…riêng cái nhóm tôi và sáu anh em trong cái Chính trị cục của Việt Nam Quốc Dân Đảng mà rút lui từ chiến khu đi.
NMH: Đi bộ, tức là đi bộ, walk, đi on foot đó?
ĐVĐ: Thưa anh, đi bộ — dạ, vâng. Nhưng mà chúng tôi phải đi mà vừa trốn tránh, chứ không phải là đi công khai trên xứ Tàu. Là vì thưa anh, ngay qua bờ biên giới, tức là thuộc đất đai của của Trung Hoa rồi đó, thì đó là huyện Kim Bình, thì theo tin tức tình báo của chúng tôi, viên Huyện trưởng Kim Bình đã bị người Pháp mua, để mà gây khó khăn cho chúng tôi. Đồng thời nếu có thể thì bắt sống chúng tôi để trao trả cho quân đội Pháp. Mà tôi là một cấp chỉ huy quân sự có tiếng ở vùng đó. Cho nên anh em Chính trị cục rất thận trọng khi mà đưa tôi đi. Và chúng tôi đã phải thuê người – tức là anh em Chính trị cục. Riêng tôi, tôi không có tiền bạc gì để mà đài thọ nổi cái sở phí đó. Nhưng chính anh em gom một, hai người dân địa phương, để mà dẫn dắt cá nhân tôi đi vòng qua huyện Kim Bình, dưới hình thức là một người dân Trung Hoa địa phương. Thì ngay lúc đó cá nhân tôi đã…
NMH: Nhóm người đó, tức là cái đoàn chỉ có đoàn đi cùng với sáu, bảy người đi thôi, chứ không đi theo cả đoàn quân lớn?
ĐVĐ: Dạ, không. Lúc đó là cái đoàn quân, tôi, vừa rồi tôi nói thì đó là đoàn quân lớn nhưng nó chỉ có năm trăm người còn lại – ba trăm người còn lại, thì một số rất lớn đã đầu…
NMH: Thế những người đó làm sao, cái gì xảy ra cho họ?
ĐVĐ: Thưa… bắt buộc về sau đó thì mình, khoảng độ một, hai tuần sau nữa, bắt buộc hi sinh, còn người nào có thể tẩu tán được sang, số người đó hầu như không còn.
NMH: Thưa anh, bắt đầu khi mà các anh rút lui năm 46?
ĐVĐ: Dạ, mùa thu 47.
NMH: Dạ, thế thì mùa thu 47, tức là ra khỏi Phong Thổ của Yên Bái thôi, có phải không ạ, anh rút lên Sập Nhị Lầu?
ĐVĐ: Dạ, không. Và nếu mà ra khỏi Yên Bái thì là vào…
NMH: Tức là vào cuối năm 46?
ĐVĐ: Mùa, cuối mùa xuân của năm 47.
NMH: Cuối mùa xuân 47, Sập lên Nhị Lầu?
ĐVĐ: Không, dời lên Lào Cai.
NMH: Lên Lào Cai vào khoảng bao nhiêu lâu?
ĐVĐ: Để giữ Lào Cai cho đến vào…
NMH: À vẫn còn đánh Lào Cai nữa?
ĐVĐ: Cuối mùa Thu, à vào khoảng mùa Thu…
NMH: Năm 47?
ĐVĐ: 47 và vào khoảng cuối mùa thu, thì bắt đầu tôi rút sang Sập Nhị Lầu và…
NMH: Bao giờ thì rời khỏi Sập Nhị Lầu?
ĐVĐ: Vào khoảng đầu, cuối 48 vào đầu 49. Nhưng mà tỉnh đó là rút những cái cái gọi là cán bộ ưu tú đó – có thể nói như vậy. Tức là tôi là một cán bộ về quân sự, nhưng mà được anh em Chính trị cục của Việt Nam Quốc Dân Đảng kéo tôi đi, là vì coi tôi là một người để mà sang bên Trung Hoa, còn đi huấn luyện, để mong có ngày được viện trợ quân sự, trở về lại chiến khu để chiến để chỉ huy lại. Đó là sở dĩ vì vậy mà anh em Chính trị cục Việt Nam Quốc Dân Đảng đã kéo một mình tôi đi.
NMH: Cuối tháng tám, thế mà sang đến tận bên Côn Minh ấy, thì là đến cuối năm?
ĐVĐ: Dạ, thưa anh. Từ Phong Thổ – Sập Nhị Lầu mà lên tới tận Khai Viễn, riêng cá nhân tôi, tuy là nói đi chung, nhưng sự thực thì cá nhân tôi vì dễ lộ liễu, vì sợ dân địa phương nhận diện tôi được, thành tôi phải đi theo một cái người guide (dẫn đường) mà chính do anh em trong Chính trị cục đã quen, mà phải đi lánh, cho nên cái thì giờ tôi đi mất công hơn nhiều lắm, tôi vất vả hơn nhiều lắm.
NMH: Có thể… có thể nói là cái cuộc đi ra khỏi Yên Bái, gọi là triệt thoái khỏi Yên Bái, cho đến khi mà anh đến tận vùng Khai Viễn đó, tức là có thể coi như là hơn hai năm, có phải không anh?
ĐVĐ: Dạ.
NMH: Ba năm?
ĐVĐ: Vâng.
NMH: Anh đến Khai Viễn là khoảng?
ĐVĐ: Khoảng 49 – đầu 49.
NMH: Đầu 49, tức là đấy là khoảng hai năm đấy, hơn hai năm một chút đấy. Và khi ra đi thì đông đủ anh em, mà khi mà sang bên đó không đến mười người?
ĐVĐ: Là không, không đến mười người, rất là ít, mà nói về phương diện mà gọi là Lục quân Yên Bái đó.
NMH: Là cuộc rút lui đó rất là cam go.
ĐVĐ: Rất là cam go.
NMH: Nó có thể coi như là thất bại không?
ĐVĐ: Hoàn toàn thất bại.
NMH: Tại vì không có bảo mật?
ĐVĐ: Nhưng mà thưa anh, chỉ nghĩ thất bại vì thiếu lương thực và thiếu súng đạn.
NMH: Không, tôi nói thất bại là không đạt được mục tiêu bảo toàn lực lượng được. Tại vì có bao nhiêu còn?
ĐVĐ: Dạ, không còn bao nhiêu nữa. Hoàn toàn là cái thất bại,
NMH: Gần như không còn gì cả.
ĐVĐ: Không còn gì cả. Mà chính bản thân thì thấy thật tình là bơ vơ quá, như là một đứa côi cút vậy, hoàn toàn là thất thế. Và cái đó, lúc đó nhưng dẫu sao nữa thì tôi vẫn còn trẻ. Và có lẽ trời cho tôi được cái tính đó – tôi vẫn lạc quan, tôi vẫn tin tưởng có một ngày nào đó có thể làm một cái gì.
NMH: Thế nhưng cuộc, cuộc tháo chạy, theo anh, quan niệm của anh lúc hồi đó, anh có nghĩ là cuộc tháo chạy có tổ chức không?
ĐVĐ: Có tổ chức dưới một cái qui mô thấp, chứ không phải là trên qui mô lớn. Tức là tôi nói một cách khác là thế này. Mặc dầu là, đấy là tôi nói hàng ngũ của bên anh em Việt Nam Quốc Dân Đảng, thì vẫn có sự lãnh đạo ở cấp tối cao, tức là có thể cấp Đảng trưởng như là ông Vũ Hồng Khanh. Ngoài ra có thể nói bên Trung Hoa, về cơ sở của anh em Việt Nam Quốc Dân Đảng vẫn còn, vẫn có những chút nhiệt tình, vẫn có những cái và đương nhiên có những cái đường dây móc nối với lại chính quyền, hoặc giả ở địa phương, hay trung ương của của Quốc Dân Đảng Trung Hoa. Thì tôi nghĩ rằng đáng lý ra thì nó phải được hưởng lợi của cái sự thân hữu đó, hay là móc nối đó. Để ít nhất thì cũng có được sự tiếp trợ tương đối đều dặn, để nuôi dưỡng một số quân tương đối là ít ở Sập Nhị Lầu và ở Phong Thổ. Nhưng mà trên thực tế thì cái số viện trợ của Trung Hoa nói chung, thì tôi không biết từ ông Tưởng Giới Thạch, hay là một vài ông tướng địa phương, thì tôi thấy hầu như rất là giới hạn. Và có thể nói những tháng về sau cuối cùng của cái sinh hoạt ở căn cứ Sập Nhị Lầu và Phong Thổ, thì tôi thấy rằng chỉ được cái sự tiếp sức của một vài lãnh tụ thổ phỉ ở địa phương.
NMH: Thổ phỉ người Trung Hoa hay là?
ĐVĐ: Người Trung Hoa.
NMH: Tức là cá nhân thôi?
ĐVĐ: Dạ, cá nhân. Và có, cũng có một số quân đội của họ sang, và cũng có đôi chút khí giới, có cái sắc thái lạ lùng lắm. Thì tôi còn nhớ như ông Chồ Xảo Chúng nữa, tôi còn nhớ tên như vậy, là một trong những người mà thổ phỉ đàn anh. Và đã sang giúp ông Vũ Hồng Khanh và đã sống rất gần ông Vũ Hồng Khanh. Và có thể nói là, tôi thấy cái hành động của những con người đó, tôi thấy cũng hiên ngang, mà cũng đàng hoàng lắm. Và riêng cá nhân tôi thì cũng liên lạc, ăn cơm chung với họ.
NMH: Xin anh định nghĩa cái cái chữ thổ phỉ, người ta thường thường nghĩ đó là thổ phỉ đó, cái giai đoạn mà 45, 46 khi Trung Hoa, thổ phỉ thì họ nghĩ là những đạo quân mà không phải đạo quân, họ như là bandits (quân ăn cướp)
ĐVĐ: Dạ, bandits đó, dạ là
NMH: Chứ không hẳn là quân chính qui nữa?
ĐVĐ: Thành ra mình có đi sang Trung Hoa cái thời đó, nhất là đi những cái vùng mà hẻo lánh như là Hoa Nam, thì mình mới ý thực được tại sao lại có thổ phỉ. Là vì thưa anh, từ các cái cái trung tâm đô thị của quyền lực, để mà có sự communication (thông tin liên lạc) với những cái vùng xa lánh như là Kim Bình nọ kia, thì cái đường đi thật là vất vả. Và do đó, thưa anh, cái sự kiểm soát rất là lỏng lẻo. Mà vì vậy có những cái cá nhân xưng hùng, xưng bá địa phương, tuyển mộ quân đội lấy, tự trị và có thể nói thu thuế của khách dọc đường. Thì chính chúng tôi, dẫu sao nữa thì với cái thời gian mà gọi là tác chiến ở khu biên giới đó, tên tuổi chúng tôi có và chính tôi rất được, được nhiều lần, một vài đơn vị thổ phỉ của địa phương, đã là muốn ngỏ ý muốn kết tình huynh đệ với tôi và muốn rủ tôi về để làm chỉ huy.
NMH: Tức rủ anh đi làm thổ phỉ luôn đó.
ĐVĐ: Dạ, thì nghĩa là mình dùng chữ thổ phỉ là bandit. Nhưng sự thực là một cái, nó cũng vừa ngang nhiên như một cái tụi, nó không chịu một cái sự lãnh đạo nào của trung ương, hay là nó cũng muốn đời sống hoàn toàn tự trị, độc lập, có thể nói coi như là một thứ Bình Xuyên nhỏ. Thì nó cũng có đôi chút tổ chức sống với dân địa phương, cũng không đến nỗi hà hiếp lắm.
NMH: Thưa anh, anh cho biết là từ hồi anh, anh kể thêm cái đoạn mà anh đến Khai Viễn, rồi sau đó, từ đó đi đâu?
ĐVĐ: Thưa anh, là tôi đến Khai Viễn, thì thưa anh, nhân tiện đây là cái chuyện mạn đàm. Vì đấy là một cái ký ức thật đẹp đời tôi. Thì trong nhóm chúng tôi đi, là sáu anh em Chính trị cục và tôi là một người duy nhất của Đại Việt được anh em rủ đi. Trước khi lên Khai Viễn, chúng tôi đến Mông Tự đã. Và Mông Tự là cái thành phố đầu tiên, sau bao nhiêu năm trời sống ở những vùng rừng núi u uất, chúng tôi được thấy ngọn đèn và thấy con đường xe lửa. Thì riêng tôi và những anh em cùng đi với tôi, thì chắc chắn cũng cùng một cảm tưởng như tôi. Sau khi một thời gian sống ở rừng núi hoàn toàn, mình như là người rừng rồi. Bước chân xuống một cái vùng đồng bằng, nhìn thấy đường sắt xe lửa, một cái cảm tưởng vô cùng khác lạ và đặc biệt, hầu như mình đã trở về với nền văn minh vậy. Và mình lại bắt đầu có một cuộc sống với ánh sáng, tức là mình sinh tồn được cá nhân. Thì tối hôm đó, chúng tôi được đưa đến anh Cần và đối với cá nhân tôi là một người lạc, lạc loài có thể nói như vậy.
NMH: Lạc đảng đấy.
ĐVĐ: Lạc đảng, nhưng mà tôi không có bị một cái sự gì gọi là phân biệt cả và tôi cũng được nhận chút hạnh phúc đó. Về sau này, tôi còn gặp ở Hà Nội và nghe nói anh có sang đây và anh cũng vừa mới mất vì bị tông xe. Thì chúng tôi ở lại Mông Tự một đêm, thì ngày mai anh em Quốc Dân Đảng ở ngay Mông Tự, đã lo cho chúng tôi được vé tàu xe lửa và chút tiền đi đường. Và đến Khai Viễn thì chúng tôi được chủ nhiệm của Việt Nam Quốc Dân Đảng ở Khai Viễn, tức là một ông (tôi quên mất tên), lúc đó mới thấy được một con người có cái tình cảm như vậy. Thì tôi thưa với anh là nói chuyện lãng mạn của cái con người Đại Việt và con người Việt Nam Quốc Dân Đảng. Thì tôi lúc đó mới hăm mấy tuổi đầu. Thưa anh, cứ là như con chim vậy. Nhưng dẫu sao đi nữa cũng thỉnh thoảng, vẫn cảm thấy cái thế đơn côi của mình, cái lãng mạn của mình.
Thì tôi nhớ rõ cái buổi chiều thứ nhất mà ở Khai Viễn. Đó là một buổi chiều Đông ở bên Tàu, một chiều buồn mà lạnh. Thì trong lúc mà sáu anh em thuộc Chính trị cục vào nói chuyện… tách bên tôi và tôi không tham gia câu chuyện đó, và tôi đã ngồi riêng ở ngoài cái ván của cái cái tửu lầu đó, tức là cái restaurant (quán ăn), một mình tôi. Thì tôi nhìn thấy một thành phố cũng đã khá lớn và đã có đèn điện, có nước chảy. Và rồi có running water đó, thì tôi nhìn và tôi ngắm những cái dân chúng đi đi lại lại và những cái sinh hoạt của thành phố Khai Viễn. Và chính lúc đó mình nghĩ đến thân phận mình: làm gì đây, sống cách nào đây. Và nhất nữa là, một con người thuộc Đại Việt Quốc Dân Đảng, mà chẳng nhẽ rằng, bây giờ mình lại phải bám vào ông chủ nhiệm Việt Nam Quốc Dân Đảng. Thì thứ nhất mình trở thành gánh nặng cho người ta và đồng thời không đúng gì cả. Nhưng mà tôi cái tính người, tôi cũng ít thích nhờ vả ai trong cuộc đời. Thành ngay lúc đó, tôi đã suy nghĩ đến thân phận rồi và tôi không khỏi thấy tủi thân.
Trong đúng lúc mà tôi có cái cảm giác như vậy, thì tôi thấy bên kia đường, một người – nhìn xa – gần tối, chập choạng, tôi không thể phân biệt được đó là người Tàu địa phương, hay là người Nhật, hay là người nào đó. Nhưng mà tôi thấy ăn mặc rất chỉnh tề và đi nhanh, mặc quần áo Tây, đương nhiên là quần áo dạ – vì đó là một loại có pardessus (áo khoác ngoài), có foulard (khăn quấn cổ) lụa trắng, đi bên kia đường, giày rất bóng, đi rất nhanh, mà dáng đi rất là là Tây phương. Thì tôi nhìn qua: a, cái nước Tàu này mà cũng có những thằng người ăn mặc đàng hoàng và đi đứng có vẻ văn minh. Thì tôi cố nhìn, tôi ngắm cái con người đó. Vì mấy năm trời, tôi ở rừng mà. Thì tôi nhìn, tôi nhìn đến một hồi, tôi thấy cái người đó, sao thấy quen quá. Tôi chạy hẳn sang bên kia đường, thì chính con người ôm chầm tôi lấy, bảo: “Tú ơi, cậu ở đây ư. Cậu còn sống à.” Thì đó là ông Lê Đức Hợi, tức anh Lê Đức Hợi cũng Lục quân Yên Bái và anh đã sang Côn Minh.
Thì thưa anh, cái điểm về anh Lê Đức Hợi, bây giờ anh ở Canada, mà trước đó anh có làm Đổng lý cho anh Phan Huy Quát. Thì riêng một cái cái cử chỉ spontané (bột phát) của anh Hợi lúc đó, đứng trước một người đồng chí trẻ ngay là tôi, mà có thể, có thể nói là sự ăn vận của tôi – tôi thì tôi đang mặc quần áo xạ phang thì đúng là thật rách nát. Mà anh ôm chầm đến như vậy, mà anh gọi tôi bằng: “Tú, thế toa còn sống à. Mấy năm nay, tụi này không có tin toa và toa ở đây bao giờ?” Thì tôi trả lời cho anh: Tôi vừa mới lên tức thì độ khoảng một, hai đêm. Thì tôi mới hỏi lại anh: “Thì bây giờ, ông đi đâu bây giờ?” Thế bảo: Cậu đừng, có đừng hỏi gì tôi cả. Đó là tính nết của anh Hợi, mà bây giờ anh vẫn như vậy. Và tôi phải hỏi cậu ngay. “Cậu ăn gì chưa, chắc chắn cậu chưa. Mà nếu có rồi thì chắc cũng ăn cái vớ vẩn, để tớ đưa cậu vào chỗ thật ngon. chúng ta ăn với nhau cái đã và uống với nhau cái đã.” Và ăn uống xong, lúc mà ngồi ăn tôi hỏi Lê Đức Hợi thì: “Ông đi đâu mà ông mặc như thế này, trông ông bảnh quá.” Bảo: “Đi hành nghề đấy ông ơi.” Thì tôi có hỏi: Thế hành nghề gì? Té ra ông đi đánh đàn dancing (nhà hàng khiêu vũ) để ông sống. Nhưng ông bảo: “Đã gặp cậu, là tớ bát ngay. Và tối nay, hai anh em mình ta gặp nhau, ta hàn huyên. Và cái thứ nhất là tôi yêu cầu cậu đi ăn với tôi, ăn bữa cho nó đàng hoàng, ăn cho nó no đi, uống rượu đi, rồi lát đi về chỗ nhà trọ của tôi.” Thì cái nhà trọ đó, nó ở gần cái khu gọi là cư xá của những người làm hỏa xa. Tức là cái hệ thống mà nhân viên mà làm hỏa xa, thì đa số là vào đoàn thể Việt Nam Quốc Dân Đảng. Thì anh Hợi có một cặp vợ chồng hình như bà con của anh, cũng trong Việt Nam Quốc Dân Đảng, lên đó từ lâu và hành nghề trong hỏa xa. Và lúc thấy người bà còn mình lên thì đón tiếp ở lại.
Thì về đến cái nhà ở đầu của anh Hợi, tôi còn nhớ đó là căn nhà gác gỗ thường, mà anh Hợi có cái phòng nhỏ ở trên lầu, thì anh đưa tôi lên lầu. Và việc đầu tiên, thế thì anh: “Từ nãy giờ, lúc mới gặp, cho đến lúc ngồi ăn, đến bây giờ thỉnh thoảng, tớ cứ thấy cậu nhìn vào quần áo tớ, có lẽ cậu khoái bộ này thì phải.” Và anh lập tức, anh trút hết tất cả từ manteau (áo khoác ngoài), từ foulard. Vì cái cỡ người anh Hợi như tôi, cho nên tôi mặc rất vừa và anh Hợi đã mặc bộ khác và anh đem cho tôi. Sau đến chỗ ông đi hành nghề, tức ông đánh đàn ở một cái tiệm dancing nho nhỏ nào đó để kiếm sống.
NMH: Ông đánh đàn?
ĐVĐ: Dạ, ông đánh – hình như ông đánh guitare thì phải.
NMH: Ông Nguyễn Tường Tam cũng sang đấy đánh đàn để sống.
ĐVĐ: Dạ, anh Hợi là người…
NMH: Ông Nguyễn Tôn Hoàn cũng sang đó đánh đàn, kiếm sống.
ĐVĐ: Người rất là có tài. Dạ, rất là có tài. Mà anh ấy về học vấn khá, mà tính nết thật là – có thể những người mà hiểu thì tính nết của anh rất hay. Vào khoảng một hai ngày gì đó thôi với anh Hợi, và sau đó thì tôi lên Côn Minh.
NMH: Lên Côn Minh với ai, theo Quốc Dân Đảng hay là gì?
ĐVĐ: Theo, dạ không. Thì tôi lên Côn Minh vì anh Hợi cho biết rằng có một số anh em Lục quân đã sang bên đó trước cậu và hiện bây giờ anh em đang bên Côn Minh. Chẳng hạn anh Vũ Văn Phấn, em anh Phấn là anh Tôn, thì trong đó có anh doctor như là bác sĩ Dũng, có anh Cường và có nhiều anh em khác nữa, kể cả anh Nguyễn Bá Lượng. Thì có vào khoảng độ, kể cả anh Vũ Đức Hải, chúng tôi có vào khoảng, tất cả bên Côn Minh vào khoảng độ hai chục anh em. Thì tôi đi lên Côn Minh. Nhưng mà thưa anh, cái điểm này, tôi cũng xin muốn thưa ngay. Mặc dầu là có anh em Lục quân ở trên đó, nhưng mà khi tôi lên là tôi cùng lên chung với anh em Chính trị cục Việt Nam Quốc Dân Đảng. Và đến Côn Minh thì chúng tôi đi bằng xe lửa, đến Côn Minh bằng xe lửa. Và xuống Côn Minh thì tôi còn nhớ là chúng tôi đi bộ thật là xa, ra khỏi thành phố, qua bao nhiêu đồng ruộng, rồi đến một cái căn nhà ở ngoài ngoại ô, một cái căn nhà có gác thật xinh xắn. Và tôi bước lên trên đó, thì cái thứ nhất là tôi được gặp, cũng một anh em Lục quân khác nữa, tức là anh Nguyễn Quốc Xủng, tức là về sau này anh em vẫn thường gọi là anh Đồ Long, ở chung với lại…
NMH: Nguyễn Quốc Xủng đó khác với Xủng của …
ĐVĐ: Đó là Xủng Đồ Long đó, là là Đại Việt đó. Xủng Bá Long đó. Dạ, bây giờ anh mới, tôi vừa mới biết anh bị bắt, mới bị bắt ở Việt Nam. Và ở căn gác đó, có lão đồng chí Việt Nam Quốc Dân Đảng là cụ Cung Thúc Vấn, có lão đồng chí Việt Nam Quốc Dân Đảng là anh Xuân Tùng. Và đặc biệt có anh Đái Đức Tuấn, có anh Đồ Long, thêm nữa lại có anh “San răng vàng” tức là những anh đó thuộc Việt Nam Quốc Dân Đảng. Mà anh “San răng vàng” chính là người đã giết các võ quan Nhật Bản, đấy. Thành cái cái tình cờ nó kỳ dị lắm. Và chính tôi lên đến đó, thì là tôi lại ăn cơm chung và ngủ chung một phòng với anh San, gọi là anh “San răng vàng”.
NMH: Anh, như vậy, có cái duyên của anh cũng gặp một số những cỡ là khuôn mặt lớn, lãnh tụ của cả Đại Việt Quốc Dân Đảng. Anh có thể cho tôi biết một vài nhận định của anh về những cái lãnh tụ đó không, chẳng hạn như là…ông Xủng?
ĐVĐ: Thưa anh, cho tôi trả lời trước, cái chuyện đó, tôi muốn trả lời, à muốn nói thêm đôi chút về căn – cái gác nhỏ đó. Thì đối với tôi là cái kỷ niệm thật là đẹp, mà kể cả đối với bây giờ nó là thơ mộng đối với cái sự hoạt động cách mạng ở hải ngoại đó. Trên căn gác gỗ đó, với từng đó người, mà có lẽ còn hơn nữa, nhưng tôi không nhớ rõ, vào khoảng bảy, tám người đồng chí, kể cả Đại Việt là tôi với Việt Nam Quốc Dân Đảng, mà những người như anh Xuân Tùng. Thì cái cái lợi tức của các anh em đó, để mà đùm bọc với nhau mà sống được, thì chính anh em làm bánh đậu xanh. Và vì vậy mà tuy là cụ Cung Thúc Vấn sống trên căn gác đó, nhưng mà có lẽ tôi cũng ở đó một thời gian, cũng không dưới, không dưới vài, một, hai tuần, tuần lễ. Nhưng sự thực tôi rất ít được gặp cụ Cung Thúc Vấn, là có lẽ cụ Cung Thúc Vấn đã sáng dậy rất sớm, mà đã tối về rất khuya, để đi bán cái bánh đậu xanh, để mà lấy tiền về cho anh em. Đó là một cái mẫu người, mặc dầu tôi ở chung một gác như vậy, mà hầu như bây giờ tôi ở Dallas, thỉnh thoảng tôi gặp cụ Vấn, cụ vẫn nói: kỳ quá tôi vẫn không nhớ rõ là anh ở đây hay là không. Mà sự thực ông Cung Thúc Vấn lúc đó là ông…
Đấy là tôi nói qua một cái nét đẹp của của sự chung sống và và một cái đức tính của của nhiều anh em trong cách mạng, mà đặc biệt là của cụ Cung Thúc Vấn. Anh Xuân Tùng thì luôn luôn là con người rất là biết thương anh, thương em và con người luôn luôn là rộng lượng. Và về sau này thỉnh thoảng tôi có được gặp ông ta ở Hà Nội và Sài Gòn. Rồi đến tận bên này, ngay Houston này, tôi được gặp ông một, hai lần gì đó, thì ông ta qui tiên. Nhưng đó là con người lãnh tụ của Việt Nam Quốc Dân Đảng, mà riêng cá nhân tôi, tôi rất kính trọng.
NMH: Còn ông Xủng, thưa anh?
ĐVĐ: Anh Xủng thì là trong Lục quân Yên Bái. Thì tôi coi đó là một đồng chí ngang chân với tôi, chứ không bao giờ tôi coi là một người lãnh tụ. Có thể là anh đóng vai trò lãnh tụ, nhưng đối với tôi, tôi vẫn coi anh là một người đồng chí ngang chân.
NMH: Thì trong giai đoạn đó, các ông ấy có nói chuyện về chính trị không? Những ông…
ĐVĐ: Nói nhiều và chính chúng tôi thì không những là đã bắt đầu, thưa anh, cái thực tế nhất là học ngay tiếng Trung Hoa. Và những người như anh Xuân Tùng, người như là anh Cung Thúc Vấn, người như là anh Đồ Long, là những người rất giỏi về tiếng Trung Hoa, nghĩa là về viết rất giỏi, và về đọc báo cũng được. Và chính tôi, thưa anh, một thời gian ngắn, trong vòng sáu tháng, tôi đã là đọc báo được, đã viết được. Và có thể nói là trong thời gian sau đó, khoảng độ một năm, thì tôi nói tiếng Trung Hoa gọi là “cóc chỉ” đó. Tôi nói ở địa phương, hầu như người ta không thấy, phân biệt được tôi là người Việt Nam, hay là người ngoại quốc, hay gì đó. Thành tiếng Trung Hoa là…
NMH: Giai đoạn đó các anh làm gì, có chương trình mục tiêu, hay là chỉ cốt là để sinh sống, tự tồn đó?
ĐVĐ: Thưa anh, là cái đầu tiên là là có lẽ tôi còn trẻ, thành thử rồi định được cái cái sự tiếp nối của sự hoạt động. Và cũng có thể vì trẻ cho nên tôi cũng được một số anh em lớn tuổi hơn, chẳng hạn như trong đó là anh Đái Đức Tuấn, rồi cái vị mà dưới tuổi Đái Đức Tuấn một chút, là bây giờ mà tôi vẫn thường gặp ở bên Mỹ này là anh Lê Văn Nhân. Thì những người đó đều trên tôi một giáp cả. Và cái sự giao du với tôi, thì coi như đó là một người em và anh không lạ gì người như anh Đái Đức Tuấn rất là nghệ sĩ, người như anh Lê Văn Nhân cũng rất nghệ sĩ. Thì tôi liên lạc với những anh em đó thường trực hơn là những anh em khác. Cho nên có lẽ là là tôi bị ảnh hưởng của anh em đó và sống hơi nghệ sĩ hơn. Và riêng tôi thì ngoài cái sự mà là gặp gỡ để mà đùm bọc lấy nhau, mà vui vẻ với nhau. Thì tôi còn đi học đại học của Trung Hoa nữa. Tại vì cái thì giờ tôi vào trong đại học cũng mất nhiều thì giờ.
NMH: Thưa anh, anh đi học đại học như vậy là do sự giới thiệu của đảng?
ĐVĐ: Của Việt Nam Quốc Dân Đảng.
NMH: Tức là ông Vũ Hồng Khanh, ông ấy có liên lạc được với trung ương đảng Tàu?
ĐVĐ: Vâng, với ông Viện trưởng, hay là với Bộ giáo dục, hay là gì đó, tôi không biết.
NMH: Tức là có Đảng…
ĐVĐ: Nhưng mà tôi có được chính là ông Vũ Hồng Khanh đã giới thiệu tôi, cùng với một số anh em trẻ Việt Nam Quốc Dân Đảng khác nữa vào Vân Nam Đại Học. Và chúng tôi qua những cuộc interviews (phỏng vấn), thì chính chúng tôi đã được một cái bourse (học bổng) mà vào học.
NMH: Anh học về cái gì?
ĐVĐ: Tôi học thì sự thực là lúc đó muốn…
NMH: Tự anh muốn học cái gì? Hay là đảng chỉ định?
ĐVĐ: Dạ, không, chọn. Dạ, không, đảng không chỉ định mà tự tôi muốn học gì thì học. Nhưng mà thật tình thì mình cũng lấy cái bourse đó thôi. Thì cũng vào một cái khu viện đại học, rồi gọi là có cái sự tiếp tục học vấn. Nhưng sự thực thì cũng không có ăn nhằm gì mấy. Nhưng mà chúng tôi dẫu sao chúng tôi cũng được sống một đời sinh viên ở bên Trung Hoa, trong một thời gian…
NMH: Khoảng bao nhiêu lâu?
ĐVĐ: Khoảng một năm hơn, một năm.
NMH: Anh học đó, năm bao nhiêu?
ĐVĐ: Năm 50.
NMH: Năm 50 thì lại, tức là lại cũng tự về nước, nhưng cũng không có tổ chức. Tức là đi hoàn toàn cá nhân?
ĐVĐ: Vâng, không có tổ chức.
NMH: Cá nhân nào thì người đó đi?
ĐVĐ: Và cái tôi về nước, là thưa anh, là do tiền gia đình tôi gửi. Thời bấy giờ thì thưa anh. Dạ, thứ nhất là về nước thì tâm trạng thật ê chề, vì tuổi đời mình nó đã tăng lên sau nhiều năm rời khỏi đất nước, cắt đứt và đứng trước một sự hiện hữu: hoặc là gục đầu mà tiếp tục làm, hoặc là lại – nghĩ thôi – tương đối tôi có căn bản học vấn, mà tôi dễ học và có phương tiện học tập. Chính bà ngoại tôi, mặc dầu … Thì có bà ngoại tôi ở ngoài Bắc và bà ngoại tôi là người có của, có tiền. Thành bà ngoại tôi có nói với tôi rất rõ, bố mẹ con chỉ mong con, sau con học thuốc, thì bà cũng đủ cho đi Pháp để mà tiếp tục sự học. Thì cũng là một cái cái nghe, cũng thích lắm đấy. Nhưng mà tôi cũng lại chịu ảnh hưởng của một số anh em, đồng chí Việt Nam – ờ Đại Việt nữa của tôi, cũng như là những anh em mà tôi trên cái đường mà hoạt động đó, thì tôi cũng lại quen biết thêm nhiều anh em trong Việt Nam Quốc Dân Đảng nữa. Cho nên chọn – đó là tôi đã quyết định không tiếp tục học vấn nữa, và ở lại Hà Nội để mà kết đảng phái cho đến, thưa anh, cho đến năm 1954 thì là…
NMH: Có ai chỉ huy không?
ĐVĐ: Dạ, lúc đó thì chúng, riêng cá nhân tôi thì hoàn toàn chịu ảnh hưởng của anh Đặng Văn Sung. Và chúng tôi có một số anh qui phục anh Sung. Thì cũng có một số người tham gia vào tổ chức hậu trường và cũng có một số anh em làm ở trong công an, hay là cảnh sát, hoặc giả là công, hay là Bảo chính đoàn, hay là các cái lực lượng của chính quyền đóng ở huyện lúc bấy giờ.
NMH: Như vậy là mục đích để làm gì. Đặt người vào cơ sở chính quyền để làm gì?
ĐVĐ: Đặt người, cái thứ nhất là đặt người vào cơ sở chính quyền, để mà thưa anh. Thứ nhất là để học hỏi cách thức điều khiển guồng máy hành chánh là đầu tiên. Cái thứ nhì để phát triển. Cái thứ ba nữa cũng để mà tiếp tục chống Cộng Sản và nếu có thể dưới hình thức nào đó, mà tiện diện thì có thể mà chống Pháp. Nhưng mà giai đoạn về sau này thì sự chống Cộng Sản là ưu tiên nhất. Và có nhiều anh em rất có khả năng, đã làm việc trong cái cái guồng máy hành chánh và guồng máy Bình Định của Đại Việt lúc bấy giờ.
NMH: Như vậy, chính sách của Đảng lúc bấy giờ có thể là gọi chính sách đi của anh Sung, anh tiếp nhận chính sách của đảng qua anh Sung?
ĐVĐ: Riêng cá nhân tôi và một số anh em khác thì là như vậy. Và có thể nói ảnh hưởng của anh Sung lúc bấy giờ, sống ngay cạnh anh Sung và anh Sung là người đồng chí, người đồng học với Nguyễn Tôn Hoàn nữa. Cho nên tôi được may mắn và hân hạnh được tiếp xúc với anh Nguyễn Tôn Hoàn rất là chặt chẽ. Và đến sang năm 1951, tức là tôi về nước chưa đầy sáu, bảy tháng, sau khi đã không quyết định đi Pháp tiếp tục học nữa. Thì tôi đã được anh Hoàn mời tôi, cùng ba, bốn anh em nữa, dưới sự điều khiển, lãnh đạo của Nguyễn Tôn Hoàn ở trong Nam cùng với những cái người anh em Đại Việt khác như là anh Nguyễn Ngọc Huy, như anh Nguyễn Tú, hay là anh Thái.
NMH: Như vậy thì thưa anh, lúc bấy giờ là giữa anh Sung và anh Hoàn là hai bên có cộng tác chặt chẽ lắm?
ĐVĐ: Tôi thấy như vậy. Và tôi thấy rằng luôn luôn anh Sung, và riêng anh Sung thì anh coi anh Hoàn như một người anh em ruột. Và tôi thấy trái lại anh Hoàn cũng coi anh Sung như người ruột thịt. Vì hai anh đó là hai anh sinh viên trường Thuốc với nhau. Rồi vào cùng đảng với nhau. Thì sự thực tôi thấy giữa hai người đó tôi, nó có cái tình ruột thịt.
NMH: Thế cái gì mà để đến năm 1951, thì lại các anh ấy tách ra?
ĐVĐ: Không ạ, thì riêng tôi, đến năm 51 thì tôi vào trong – lúc đó anh Hoàn làm Bộ trưởng Thanh Niên và có một cái trường gọi là huấn luyện cán bộ trung cấp ở Nha Trang, thì anh Hoàn có mời tôi về dạy đấy, cùng với Nguyễn Tú và anh anh Nguyễn Ngọc Huy.
NMH: Vâng, tức là anh, 51 là anh đi dạy rồi đấy.
ĐVĐ: Dạ, vâng.
NMH: Tức là dạy về quân đội, quân sự hay sao?
ĐVĐ: Dạ, vâng. Tôi phụ trách về quân sự cùng với anh Nguyễn Tú, và anh Nguyễn Ngọc Huy thì dạy về chính trị.
NMH: Cái trường đó, dạy cốt đào tạo, đó là trường của chính phủ hay là?
ĐVĐ: Trường của chính phủ, nhưng mà thưa anh nó là, nói sự thực ra thì là ảnh hưởng của anh Hoàn và cũng do sự tốt ở ngôi trường đó đã sản xuất về sau này nhiều vị chỉ huy, chẳng hạn như ông Đại tá Trần Đô ở, Đại tá Nhẩy dù Trần Đô – Tỉnh trưởng Long Khánh là cũng xuất thân đó, ông Mã Sanh Nhơn. Tức là nhiều người võ quan của quân đội Việt Nam Cộng hoà về sau này là xuất thân trường đó sang.
NMH: Thưa anh, thì cái trường đó làm được bao nhiêu lâu thì…
ĐVĐ: Thưa anh, vào chúng tôi ở đấy…
NMH: Trường đấy mục đích là huấn luyện gì, thanh niên thôi?
ĐVĐ: Cán bộ trung cấp ạ.
NMH: Cán bộ trung cấp.
ĐVĐ: Nhưng mà sự thực đấy là cán bộ trung cấp, nhưng mà có huấn luyện kể cả về chính trị, về quân sự. Để mà sẵn sàng nếu hoàn cảnh mà tiện, thì có thể trở thành những người chỉ huy bán võ trang, hay là para-militaire (bán quân sự), để tuỳ theo cái tình hình của của chính trị lúc bấy giờ. Đa số những người mà tốt nghiệp ở đó sau thì đã có sự gửi gắm và chỉ thị là sáp nhập…
Đặng Văn Đệ 3 –VP-NMH-A030
NMH: Thưa anh, bây giờ nói tiếp tục cái chuyện anh nói về cái chuyện mà anh bảo là những người được huấn luyện trong Nha Trang đó, thì về sau sẽ tự sáp nhập vào, được khuyến cáo là nếu có thể thì vào quân đội Quốc Gia, vì thế mới ra những anh chỉ huy về sau này. Thưa anh, thì xin anh cho biết là cái trường ở Nha Trang đó, huấn luyện trong vòng bao nhiêu tháng và sau khi cán bộ trung cấp đi ra thì họ làm cái gì?
ĐVĐ: Dạ, huấn luyện thì trong vòng sáu tháng là một khoá. Mà sau khi ra đó, thì có một số về làm cho hoặc giả là Bộ Thanh niên, để làm các gọi là huấn luyện viên thể dục. Và một số được khuyến khích kỹ lưỡng của chính của ông Nguyễn Tôn Hoàn, hay là hệ thống của Đại Việt Miền Nam là đi vào quân đội của Việt Nam Cộng Hòa qua cửa…
NMH: Thưa anh, những cái người vào đó thì phải có điều kiện văn hoá gì?
ĐVĐ: Những cái người, thứ nhất là là những cái anh em mà học viên của Trường Trung tâm cán bộ Thanh niên ở Nha Trang đó, thì mà đa số đã trên trình độ đó.
NMH: Dạ, thưa anh, về sau đó, anh anh ở đấy bao nhiêu lâu, rồi anh làm gì tiếp tục…đó giai đoạn 51?
ĐVĐ: Tôi ở cái trường đó, tôi dạy trên hai khóa, thì tôi lại trở về lại ra Bắc. Và tôi và tôi, từ đó tôi hợp tác một cách bí mật với lại Mỹ. Mà tôi nghĩ rằng, tôi hãnh diện trong cái sự hợp tác đó.
NMH: Tức là bấy giờ móc nối được quốc tế rồi đấy, vào giai đoạn?
ĐVĐ: Dạ, vâng. Tôi tôi hãnh diện là vì thế này. Cái thứ nhất là một người Quốc Gia yêu nước, chúng tôi không thể nào mà…
NMH: Từ năm 52 đó, đã hợp tác với Mỹ rồi.
ĐVĐ: Từ 52.
NMH: Thế Pháp nó có phản đối?
ĐVĐ: Dạ, hoàn toàn là bí mật, nghĩa là tôi hoạt động bí mật hợp tác với Mỹ. Có lẽ là nếu mà để lộ thì phiền với Pháp lắm. Nhưng mà trong sự hoạt động của tôi với Mỹ lúc bấy giờ, là tôi qua hệ thống anh em. Chúng tôi có đủ dữ kiện tin tức, để biết rằng cuộc chiến tranh đó, nếu Pháp thực dân muốn nắm độc quyền trong cuộc chiến tranh chống Cộng Sản Việt Nam, thì chắc chắn thua. Và muốn nói cho Mỹ rõ là quá cần thiết, cần phải thuyết phục Pháp phải thật thà giúp xây dựng và tạo nên một quân đội Quốc Gia Việt Nam chống Cộng Sản, thì may ra mới có thể thắng được cuộc chiến tranh.
NMH: Thưa anh, cái sự hợp tác đó là do sự móc nối của đảng Đại Việt, hay là do người Mỹ móc nối?
ĐVĐ: Cả hai bên.
NMH: Hai bên móc nối nhau, dạ.
ĐVĐ: Mà tôi, thứ nhất là vì ngoại ngữ tôi, tôi đã lưu loát ngay từ lúc bấy giờ, nên cái tính tôi thích làm cái loại công việc như vậy. Thành từ đó, chúng tôi đã trực tiếp tham gia, đứng trước người Mỹ mà có cái trách nhiệm.
NMH: Thưa anh, những viên chức đó, họ trong Tòa Đại sứ Mỹ hay là họ ở đâu, làm sao mà anh tìm thấy chứ?
ĐVĐ: Có thể trong Tòa Đại sứ và có thể họ làm cho cho sở thông tin của Mỹ, tỷ dụ như vậy, chính vì thế…
NMH: Lúc đó đã có rồi.
ĐVĐ: Dạ, có rồi.
NMH: Mà anh liên lạc thì kín đáo hay là công khai?
ĐVĐ: Tôi liên lạc hoàn toàn kín đáo. Nhưng mà sự tiếp xúc xảy ra vào khoảng một tuần một lần, nhưng mà hoàn toàn kín đáo.
NMH: Hoàn toàn bí mật.
ĐVĐ: Dạ, hoàn toàn bí mật.
NMH: Dạ, thế thì cái mục tiêu khởi sự như vậy, tức là cái đó là chính sách chính thức của đảng Đại Việt, hay là chỉ có một phe thôi?
ĐVĐ: Cái đó thì thưa anh, bảo là của đảng Đại Việt, hay chính sách chính thức cái gì thì tôi không, không có thể trả lời được. Là vì sự thực đảng Đại Việt lúc đó, nó chia ra làm nhiều mảnh rồi.
NMH: Dạ, tức năm 52 đó?
ĐVĐ: Thì chúng tôi có hoạt động với một cái mảnh, mà cái mảnh đó có sự liên lạc đó. Và tôi thấy riêng chúng tôi, tôi thấy đó là cái đường đi đúng.
NMH: Vâng, vâng. Tức là ngoài Bắc thì có cái chuyện đó.
ĐVĐ: Dạ, vâng.
NMH: Còn miền Nam thì anh anh không biết?
ĐVĐ: Dạ, trong Nam thì tôi không biết.
NMH: Dạ, vâng. Thế thì suốt từ năm 52 đến sau này thì có kết kết quả gì không, người Mỹ có giúp đỡ được cái gì không?
ĐVĐ: Cái thứ nhất là tôi thấy về báo chí của Mỹ ngay lúc bấy giờ, đã tường thuật cái chiến tranh ở Đông Dương, có thể một cách chính xác hơn.
NMH: Anh nghĩ đó là do cái cái việc làm của anh?
ĐVĐ: Một phần nào đó… một phần nào đó. Vì chúng tôi thu lượm tình hình chiến sự trực tiếp và tại chỗ. Và chúng tôi, thêm nữa chúng tôi cũng có một số anh em cũng là các sĩ quan chỉ huy ở trong quân đội Pháp, hay là quân đội partisan của Pháp, mà đó là những người đồng chí của chúng tôi. Thành ra có thể qua những người đó, chúng tôi lại biết tình hình chiến sự một cách lại còn cụ thể hơn nữa. Và biết vấn đề của quân đội Pháp.
NMH: Tức là anh, bên phía các anh đó, các anh cung cấp được tình hình chính trị, quân sự cho họ. Về phía bên họ thì họ làm gì cho mình?
ĐVĐ: Thì một trong những cái mà chúng tôi mong đợi ở bên kia đó, là với cái tin tức chính xác về chiến sự như vậy, thì cố gây ảnh hưởng với lại cấp lãnh đạo của Hoa Kỳ là phải áp lực với Pháp, là đã đến lúc quá cần thiết Pháp phải nhường quyền dần dần lại cho những người Quốc Gia Việt Nam. Và Pháp phải thực thà cố giúp chính quyền Việt Nam, tạo dựng lấy một cái quân đội Việt Nam cho nó đàng hoàng, may ra mới có thể đối phó được với lại Cộng Sản.
NMH: Vể cái phương diện kết quả đó, như anh nói thì báo chí đã có như vậy rồi. Thế còn về vấn đề mà Mỹ làm áp lực với Pháp để cho mình có nhiều quyền lợi trong quân lực Việt Nam Cộng Hòa đó, thì anh thấy ít nhất là về phương diện thực tế, anh có thấy có kết quả gì không?
ĐVĐ: Tôi thấy có kết quả.
NMH: Thí dụ đối với những anh em đảng Đại Việt chẳng hạn ở trong quân đội thì sao?
ĐVĐ: À cái đó, cái kết quả chẳng hạn như là Pháp đã chịu cho quân đội mình thành lập những cái trung tâm huấn luyện như ở Đà Lạt chẳng hạn. Có thể là rút bớt cố vấn của Pháp bên cạnh những cái đơn vị nhỏ của mình chẳng hạn như vậy. Mà kể cả như là quân đội, như là Bảo chính đoàn chẳng hạn. Như vậy thì Pháp cũng để cho ông Thủ hiến Bắc Việt nhiều quyền hơn và chủ động hơn. Và những chương trình như là ở Bính Động hay nọ kia, huấn luyện thì cái vai trò huấn luyện đó, để giao tay vào những người chỉ huy Việt Nam nhiều hơn là người Pháp.
NMH: Xin anh cho biết Bính Động là có, Trung tâm huấn luyện Bính Động là huấn luyện cái gì?
ĐVĐ: Huấn luyện. Thưa anh, là cái quân đội Bảo chính đoàn đó, là quân đội như là nó của cái chính quyền Bắc Việt. Thì cái đó là những quân đội nó không hoàn toàn là quân đội chính qui, nhưng quân đội bán chính qui.
NMH: Tức là huấn luyện kiểu binh nhì đó phải không ạ?
ĐVĐ: Dạ, không. Có cả sĩ quan, anh.
NMH: Huấn luyện Bính Động, Bính Động từ binh nhì lên sĩ quan?
ĐVĐ: Không, Bính Động là từ từ sĩ quan, từ cấp chuẩn úy cho đến thiếu úy cho Bảo chính đoàn. Nó cũng như là, thưa anh, một cái quân đội sulbaterne (cấp dưới) thì đúng hơn.
NMH: Thưa anh, thì còn nữa, cái trường đó nó lập vào năm nào?
ĐVĐ: Dạ năm…
NMH: Trước trường…
ĐVĐ: Năm… tôi thấy là năm 51, 52, 53 đã có.
NMH: Đã có rồi. Thế còn trường Hòn Gai?
ĐVĐ: Trường Hòn Gai lại là của trung sĩ, tức là nó non-commissioned officers (hạ sĩ quan). Chứ cái trường Bính Động theo như tôi biết là, cái thứ nhất là huấn luyện, đào tạo ra những chuẩn úy cho Bảo chính đoàn.
NMH: Trường đó ở đâu anh?
ĐVĐ: Ở Hải Phòng ạ.
NMH: Tức là Hòn Gai là huấn luyện trung sĩ đó.
ĐVĐ: Dạ, vâng.
NMH: Còn Bính Động thì huấn luyện, huấn luyện cho chuẩn uý đó. Thế về sau này thì trường đó…
ĐVĐ: Thì những cái người tốt nghiệp trường đó là những sĩ quan chỉ huy cho cái lực lượng Bảo chính đoàn. Mà lực lượng Bảo chính đoàn là do sự điều khiển của ông Thủ hiến, chứ không phải thuộc Bộ quốc phòng.
NMH: A à, vâng.
ĐVĐ: Nó không phải hoàn toàn chính qui, nó là một cái lực lượng bán chính qui.
NMH: Vâng, thưa anh. Trong khi đó vẫn có một trường sĩ quan khác dạy…
ĐVĐ: Nhưng mà về sau này, đến khi mà mất Bắc Việt đó thì cái số mà anh em trong cái cái cái lực lượng đó – bán chính qui đó, đã được sáp nhập vào quân đội chính qui hoàn toàn.
NMH: Thưa anh, thì ông ông Thủ hiến – ông có biết chuyện đó không. Ông Trí là người Đại Việt hồi đó?
ĐVĐ: Tôi không hiểu là ông Trí thì có biết rõ cái vụ mà mà liên lạc, ông có biết thật rõ không, nhưng mà chắc chắn ông không biết.
NMH: Có thông báo không, tức là có cái sự phối hợp giữa bên…
ĐVĐ: Tôi nghĩ là…
NMH: Bên Đảng và người ông Trí?
ĐVĐ: Tôi nghĩ là có một phần nào, không trực tiếp với ông Trí, thì ít nhất cũng trực tiếp với những cái người mà trực tiếp ngay dưới quyền ông Trí. Chẳng hạn như ông – cụ Trần Như Thuần, là cụ đứng đầu cái cơ quan Bình Định ở Phủ Thủ hiến. Thì cụ Trần Như Thuần là phải biết những cái đó. Vì chính không những cụ Thuần, mà những cái người anh em tay mặt, tay trái của ông Trần Như Thuần, là chính những người đó đã trực tiếp hoạt động với chúng tôi.
NMH: Thế thì anh hoạt động trong giai đoạn đó suốt từ 52 cho đến 54 trong cái là chức vụ đó.
ĐVĐ: Vâng.
NMH: Thế anh chuyên môn liên lạc với họ để, để làm những công chuyện, tức anh như là cái người mà liên lạc giữa bên Đại Việt và bên họ?
ĐVĐ: Vâng, tôi như là một người coordinator (người phối hợp), đấy là một người…
NMH: Để lo những chuyện đó.
ĐVĐ: Dạ, vâng. Nhưng mà trong, hoàn toàn là trong trong… với sự bảo mật tối đa. Tức là bề ngoài không bao giờ nói.
NMH: Thế rồi thì chấm dứt – đến năm 54.
ĐVĐ: Đến năm 54 thì chấm dứt, nói là chấm dứt nhưng chúng tôi cũng có gây cơ sở ngoài đó. Và đến lúc mà vô Nam thì chúng tôi vẫn tiếp tục huấn luyện một số anh em, để mà bắt, để mà gây cơ sở kháng chiến.
NMH: Vâng, thưa anh, thưa anh. Cái giai đoạn, lúc bấy giờ thì anh lấy cái cover (cái dù, ngụy trang) là cái gì?
ĐVĐ: Dạ, lúc vào Nam đó?
NMH: Không, ở ngoài Bắc đó, thì anh làm, lấy cover là cái gì?
ĐVĐ: Lấy cover thì lúc đó tôi đã là được assimilé (đồng hóa) vào trong cái Bảo chính đoàn đó, và tôi đã làm phó giám đốc một trung tâm huấn luyện ở Hà Đông.
NMH: Thưa anh, dưới danh nghĩa đó, anh liên lạc và cài đặt đó?
ĐVĐ: Dạ, tôi làm phó giám đốc một trung tâm huấn luyện trung sĩ ở Hà Đông, tiếng là nó cách Hà Nội chỉ có mười cây số bao nhiêu, thưa anh. Mà tôi làm phó giám đốc, thành do đó mà tôi có nhiều thì giờ hơn cho họ.
NMH: Anh, giai đoạn cuối cùng, có một số sách Mỹ, họ có nói về cái sự liên hệ của anh Sung với ông Lansdale. Thì xin anh cho tôi biết, nếu có thể được, về cái tác vụ đó và cái liên hệ giữa cái đó với cái việc ông Đỗ Đình Đạo tính ở lại Hà Nội?
ĐVĐ: Tôi thì liên lạc với anh Đạo có thể nói là hàng ngày, mà anh Đạo đối với tôi thì thưa anh, anh không coi anh là người chỉ huy của tôi, anh Đạo coi tôi như là em của anh, anh Đạo rất là thương mến tôi.
NMH: Anh Đạo là Việt Quốc, nhưng anh là Đại Việt?
ĐVĐ: Dạ, anh Đạo là Việt Quốc nhưng rất là là mến tôi, rất là thích tôi, về mặt cá nhân anh rất thích. Và mặc dầu tôi dưới tuổi anh nhưng coi tôi như là bạn của anh, chứ không phải anh cấp lãnh đạo của tôi, là đàn anh thôi. Anh Đạo, sự liên lạc giữa tôi và anh Đạo rất tốt. Vì tôi đã là phụ tá của một người đồng chí rất thân của anh Đạo là anh Dị ở Yên Bái, thời à thời kỳ ở Lào Cai và thời kỳ ở Sập Nhị Lầu. Cho nên qua cái sự liên lạc của anh Dị…
NMH: Nhưng chỉ có cá nhân thôi, chứ còn giữa đảng Đại Việt – Quốc Dân Đảng thì có phối hợp nhau trong cái hoạt động đó không?
ĐVĐ: Tôi nghĩ anh Đạo là cái người rất cởi mở, mà con người tinh thần rất là phóng khoáng. Và tôi cho những cái cái nhân vật như anh là Đỗ Đình Đạo nọ kia thì cái màu sắc về phe phái rất là nhẹ đứng trước quyền lợi của Tổ Quốc.
NMH: Như vậy tức là…
ĐVĐ: Tôi chắc chắn như vậy.
NMH: Như vậy giữa anh và với tư cách Đại Việt và với anh Đạo là một người của Việt Quốc, có cái sự phối hợp trong cái kế hoạch đó, tức là phục vụ một mục tiêu?
ĐVĐ: Một phần nào có.
NMH: Thế anh có liên hệ gì cái vụ anh Đạo quyết định ở lại không?
ĐVĐ: Sự thực tôi thì không có liên hệ trực tiếp đến chuyện đó. Nhưng những cái người mà đặc biệt tôi thân, hay liên lạc đặc biệt với anh Nguyễn Duy Dị. Thì Duy Dị rất là là gần và rất là thân với anh Đỗ Đình Đạo. Và trong cái kế hoạch ở lại, thì chắc chắn anh Đạo nghĩ anh Dị là một người sẽ đóng vai trò khá quan trọng. Bởi vì anh Dị có quá trình của một người chỉ huy cách mạng, về quân sự có thể nói là khá nổi tiếng trong hàng ngũ Quốc Dân Đảng.
NMH: Thì ông ông Đạo đó, về sau thì ông bị ám bị chết đó, thì anh có cho là đó là một lý do mà ông Đỗ Đình Đạo?
ĐVĐ: Tôi thì tôi nghĩ… tôi nghĩ là theo như tôi, vì tôi cũng biết bà Thuỵ An. Tôi cũng thỉnh thoảng ngồi ăn cơm, hay là uống rượu với anh Đạo, có bà Thuỵ An. Cho đến giờ phút này, tôi vẫn tin cái sự mưu sát đó, hay là cuộc ám sát ông Đỗ Đình Đạo đó là cuộc vì tình, chứ không phải là vì chính trị. Tôi cho là một cái tình đến sự ghen tuông quá độ mà đã xảy ra cái đó, thì tôi cho không phải là chính trị, riêng tôi, tôi nghĩ như vậy.
NMH: Thưa anh, anh ở tỉnh, thì xin anh cho biết cái operation (hoạt động) khi mà các anh định, quyết định, anh có quyết định rút lui vào Nam phải không?
ĐVĐ: Dạ, có.
NMH: Nhưng mà trước khi rút lui vào Nam, có quyết định lập lại cơ sở ở Bắc?
ĐVĐ: Dạ, vâng.
NMH: Thì cái cái mục tiêu của cơ sở làm gì, các anh tính gì khi mà định làm cái cơ sở?
ĐVĐ: Cái thứ nhất là những vùng nào mà chúng tôi có anh em thân chỉ huy những vùng đó đã có cái cái nhiệm vụ là cấy người ở lại và chuẩn bị cái cơ sở hoạt động trong tương lai, tức là dưới chế độ của Cộng Sản, hoạt động âm thầm và để lại một số dụng cụ, như là máy truyền tin, hoặc giả là súng ống. Nếu có thể thì chúng tôi đã lấy được những súng ống nào mà có thể lấy được, đơn vị này, đơn vị khác, qua sự giao thiệp này, giao thiệp khác với các cái quân đội chính qui, hay là bán chính qui, anh. Thì để chôn sẵn một số và đặt lại một số người anh em xung phong ở lại để mà tiếp nối cái hoạt động. Thì đó là, nhưng mà cái công việc chuẩn bị đó nó cũng chỉ trong vòng ngắn thôi, từ khoảng, riêng tôi thì tôi phụ trách vào khoảng từ 3 – 6 tháng là nhiều, chứ không có hơn.
NMH: Từ 3 – 6 tháng, của năm 1954?
ĐVĐ: Năm 54. Và riêng tôi thì tôi đã là vào Nam vào tháng 7 năm 1954.
NMH: Có đặt cơ sở lại, mục tiêu để làm gì, anh có nghĩ là sẽ trở lại hay sao mà lập?
ĐVĐ: Cái thứ nhất là cái đó là một cái quyết định của – tôi tạm gọi là đoàn thể đi, thì thưa anh, cái đoàn thể Đại Việt phải nói là đoàn thể có ảnh hưởng rất lớn ở ngoài Bắc, thưa anh. Mà cái đương nhiên là ảnh hưởng lớn như vậy, thì phải nghĩ đến lúc nào đó, mong đợi rằng có thể tái chiếm lại Bắc Việt trong một thời gian nào đó, trong một hoàn cảnh nào đó của đất nước. Vì có một số người ở lại, đảng viên – chúng tôi, có số đảng viên tình nguyện ở lại. Và chúng bắn những cái cái dụng cụ mà nghĩ rằng có thể hữu ích cho một cái công cuộc mà tiến lên cho cách mạng Cộng Sản. Thì chúng tôi cứ thế mà chôn dấu và giữ lại mà đón trường hợp mà hữu dụng về sau này thì đó là những anh…
NMH: Tức là cái người để dành, chứ không phải cái người để làm cuộc kháng chiến ngay sau?
ĐVĐ: Dạ, không. Cái người để dành sẵn đấy, chứ còn chưa phải để phục vụ, nghĩa là…
NMH: Làm cuộc chống đối?
ĐVĐ: Dạ, là làm cuộc chống đối, như là phát, phát động ngay không được.
NMH: Đó là kế hoạch đó riêng, khác hẳn với kế hoạch của ông Đỗ Đình Đạo?
ĐVĐ: Tôi nghĩ là nó không có cái riêng, anh, có cùng một cái kế hoạch. 54 là chúng tôi có một thời gian là, vì tôi là một người quân sự đó, thành chúng tôi cũng lại tiếp tục huấn luyện–cấp nhỏ thôi, trong giới hạn rất là nhỏ hẹp thôi– một số anh em, cùng có một số anh em đó thì chúng tôi đã gửi một vài đoàn, tức là không có nhiều, nhưng cũng vào khoảng, mỗi lần như vậy thì một chục người, trên một chục người sang để huấn luyện đặc biệt ở bên nội tuyến, của một cái người chiến sĩ bóng tối, một người chiến sĩ du kích.
NMH: Có người nào được gửi trở lại Bắc?
ĐVĐ: Có.
NMH: Có kết quả?
ĐVĐ: Bây giờ theo như cái chuyện đó thì cũng đã liên lạc được một số anh em ở cơ sở ngoài Bắc thì có. Nhưng mà tiếc thay là thưa anh, chính quyền không những không chấp thuận, mà trái lại tìm mọi cách hủy diệt cái hoạt động đó của chúng tôi. Vì chính quyền đương thời lúc bấy giờ muốn toàn quyền trong vấn đề gọi là tổ chức cơ sở kháng chiến ngoài Bắc. Chính quyền cũng cũng muốn làm chuyện đó. Họ cũng muốn làm đó.
NMH: Họ có làm không?
ĐVĐ: Tôi không biết là họ có, dẫu sao đi nữa thì chính quyền của Đệ nhất Cộng hòa là một chính quyền rất nhiều người lãnh đạo là thuộc Thiên chúa giáo, kể cả ông Diệm, hay là ông Nhu. Mà với cái nhóm người dân tị nạn từ Bắc vô đó là người Thiên Chúa Giáo. Và với những cái cái cơ sở tôn giáo, Thiên Chúa Giáo rất lớn ở ngoài Bắc như là Bùi – Diệm (Phát Diệm – Bùi Chu), cái vùng Ninh Bình, biết bao nhiêu là cái vùng lớn như vậy. Thì không chính thức thì cũng bán chính thức, đương nhiên là có những tổ chức nghĩa là ôm ấp một cái mộng.
NMH: Như vậy, tổ chức của anh như vậy là hoàn toàn ngoài khuôn khổ của chính quyền?
ĐVĐ: Hoàn toàn.
NMH: Chỉ có sự liên hệ giữa Đảng?
ĐVĐ: Thành vì vậy cho đến lúc mà gọi là cái chính quyền của miền Nam vững rồi, độc quyền đối với Mỹ về ngân khoản, cũng như về quyền lực để mà chỉ huy tất cả những hoạt động nào ở ngoài về mấy cái việc và bị ảnh hưởng là hoạt động của chúng tôi. Cái thứ nhất là ở trong Nam bị dòm ngó. Mỹ thì nó chỉ là giai đoạn đồng minh, đồng minh giai đoạn thì thưa anh mình đâu có phải là con đẻ của Mỹ đâu anh. Nó dùng mình làm phương tiện, mình dùng lại nó làm phương tiện. Thì thưa anh, Mỹ anh còn lạ gì nó. Mình không có trách gì cả nhưng nó nó là vậy. Và với chính quyền mà họ lúc đó cố củng cố, và cố yểm trợ như chính quyền, thì đương nhiên chính quyền có ưu tiên hơn là một nhóm đoàn thể yêu nước, mà rồi thì…
NMH: Tức là sau đó thì người Mỹ nhận thấy…
ĐVĐ: Có liên lạc nhưng mà nó không còn với tính cách gọi là… nó đi vào một cái hoạt động rõ rệt như vậy.
NMH: Có trợ giúp gì nữa không?
ĐVĐ: Sự trợ giúp thì không còn. Mà sự thực chúng tôi lúc mà hoạt động với Mỹ, thì cũng không nghĩ rằng để mà lĩnh lương của Mỹ, thì không bao giờ có.
NMH: Có nhiều khi gửi người sang Okinawa chẳng hạn?
ĐVĐ: À vâng. Thì đó là những cái nơi đó là trung tâm huấn luyện của họ. Vì là cái huấn luyện.
NMH: Họ, tức là nó giúp mình huấn luyện.
ĐVĐ: Dạ, huấn luyện mà với rất nhiều phương tiện tối tân, rất là tân kỳ. Thưa anh, bằng chứng là…
NMH: Nhưng mà sự chỉ huy thì mình chỉ huy, những operation thì mình chỉ huy.
ĐVĐ: Dạ operation thì mình hoàn toàn chỉ huy.
NMH: Người của mình?
ĐVĐ: Nhưng mà cái kén chọn mà của những số người mà chúng tôi gửi đi sang Okinawa, thì sự kén chọn khá kỹ càng, sự huấn luyện đó có kết quả. Mà đó là một sự huấn luyện đặc biệt, rất công phu.
NMH: Như vậy, những người đó là người của đảng Đại Việt?
ĐVĐ: Hình như cũng có người, thì cái đó tôi không được biết. Nhưng mà tôi ít nhất thì tôi cũng là một trong những cái người mà gọi là…
NMH: Okinawa.
ĐVĐ: Riêng tôi thì không được biết, tôi chỉ biết về phía Đại Việt chúng tôi thì có.
NMH: Anh làm những chuyện đó thì ông Diệm sao ông không biết?
ĐVĐ: Dạ, không. Cái đó là đi kín, chứ đâu có…
NMH: À, thế à.
ĐVĐ: Dạ, vâng. Hoàn toàn đi kín. Thưa anh, thì máy bay Mỹ thì ở Air America chẳng hạn như vậy, thì lên là tếch đi từ Việt Nam sang Nhật thì có nghĩa lý gì.
NMH: Thưa anh, xin anh cho tôi hỏi một câu hỏi tổng quát là: anh hoạt động trong Đại Việt, trong đoàn thể suốt từ hồi anh còn nhỏ cho đến qua giai đoạn kháng chiến, rồi đến cái giai đoạn năm 1954 là năm phải ra đi đó. Thì anh có quan niệm, hay có ý kiến gì về những ưu, khuyết điểm của cái đoàn thể của anh phục vụ?
ĐVĐ: Thưa anh, ưu điểm quá nhiều ưu điểm. Ưu điểm đó là đã và luôn luôn những cái đảng viên của đoàn thể chúng tôi là vẫn còn, quan trọng hết sức. Tôi coi đó là ưu điểm. Nhưng về khuyết điểm thì rất nhiều khuyết điểm. Hệ thống của kẻ thù tức là hệ thống Cộng Sản, mà trước đó là hệ thống của thực dân Pháp, thì sau khi…
NMH: Mục tiêu của đảng Đại Việt dĩ nhiên là giành lại độc lập cho Tổ quốc. Và dĩ nhiên là cũng phải muốn chỉ huy cái việc giành lại độc lập đó. Thì Đại Việt đã thất bại trong cái đó. Anh nghĩ yếu tố nào, kỷ luật lỏng lẻo, bản thân anh nghĩ là cái yếu tố gì đã khiến cho đảng Đại Việt bị thất bại trong việc tranh đua giành lấy chính quyền?
ĐVĐ: Rồi từng này tuổi đời, chắc chắn phải thất bại, không lý do gì mà thắng nổi. Cái thứ nhất là Đảng Đại Việt đã…
NMH: Mình có thể gọi là Đảng Đại Việt gần như là cầm quyền ở ngoài Bắc có phải không anh?
ĐVĐ: Dạ.
NMH: Thì cái gì đã khiến cho Đại Việt không củng cố được cơ sở, cái gì đã khiến cho không vận động được sự giúp đỡ của Mỹ thật tình và sự cộng tác của người Pháp, thành ra mình không đạt được mục tiêu mình mong muốn?
ĐVĐ: Cái đó…tôi nghĩ là lại trở về lại với những khuyết điểm lớn của đảng Đại Việt như những cái đảng phái Quốc Gia khác nữa. Tức là thiếu cá tính, thì thưa anh nó dễ dễ đụng chạm, nản. Mà tôi, đời tôi nếu có được làm gì, tôi không muốn trông thấy những cái điểm đó nữa, của cá tính để làm hại cái việc chung. Mà tôi nghĩ rằng đã biết được cái hậu quả ê chề đến như thế này, mà trong đó dẫu sao tôi cũng là một nạn nhân. Thì tôi thấy về sau nếu muốn làm gì, thì phải có một hệ thống làm thế nào để để đối chọi về cá tính, chứ không thì…không thành được.
Không có nhận xét nào