Trung Quốc vẫn tiếp tục dựa vào biện pháp xét nghiệm toàn bộ dân
chúng, cách ly và phong tỏa để chống dịch Covid-19, trong cái gọi là chính sách
“zero-Covid”. Ảnh chụp một điểm xét nghiệm làm việc suốt đêm ngày tại Thượng
Hải hôm 9 tháng Tư 2022. Ảnh Costfoto/Future Publishing via Getty Images
Chính sách của nhà cầm quyền Bắc Kinh hiện nay không chấp nhận một
trường hợp nhiễm Covid nào (Zero-Covid) làm nhà báo Li Yuan (Lý Nguyên) của New
York Times liên tưởng tới chiến dịch “Diệt Chim Sẻ” dưới thời Mao Trạch
Đông cứ như lịch sử được lặp lại và cho thấy chế độ chuyên chế gây tai hại cho
nhân dân như thế nào. “Ở Trung Quốc người ta sợ chính sách chống coronavirus
quyết liệt đã biến thành một chiến dịch chính trị kiểu Mao với những tác động
hết sức tai hại,” nhà báo Lý viết.
Rất lâu trước khi có chính sách “zero Covid”, Trung Quốc đã có
chính sách “Diệt Chim Sẻ”. Lãnh tụ Trung Quốc Mao Trạch Đông tuyên bố chim sẻ
là loại phá hoại mùa màng. Mùa xuân năm 1958, chính phủ Trung Quốc huy động
toàn dân tiêu diệt chim sẻ. Khắp nơi, người ta đập xoong nồi, đốt pháo và phất
cờ ngăn không cho chim đậu xuống đất, khiến chim sẻ chết vì kiệt sức. Theo một
ước tính, trong vòng vài tháng, gần hai tỷ con chim sẻ đã bị giết trên toàn
Trung Quốc. Việc chim sẻ gần như tuyệt chủng dẫn đến dịch côn trùng phá hoại
mùa màng và góp phần gây ra nạn đói lớn, khiến hàng chục triệu người Trung Quốc
chết đói trong ba năm sau đó.
Chính sách “zero Covid” của Trung Quốc hiện nay đã trở thành một
chiến dịch chính trị kiểu Mao dựa trên ý chí của một người, của nhà lãnh đạo
đất nước Tập Cận Bình – và cũng như chiến dịch “Diệt Chim Sẻ”, nó có thể gây
tổn thương cho tất cả mọi người.
Giống như Mao và các phụ tá của ông ta đã phớt lờ sự phản đối
chính sách diệt chim sẻ của họ từ các nhà khoa học, Bắc Kinh hiện nay cũng phớt
lờ lời khuyên của các chuyên gia rằng Trung Quốc nên từ bỏ chiến lược “zero
Covid” tốn kém và học cách chung sống với coronavirus, đặc biệt là khi virus đã
tiến hóa thành một biến thể có khả năng lây nhiễm cao hơn nhưng nhẹ hơn, ít gây
tử vong.
Thay vì vậy, Bắc Kinh cương quyết tuân theo một kịch bản từ năm
2020, chống dịch bằng cách xét nghiệm hàng loạt, cách ly để kiểm dịch và phong
tỏa để ngăn chặn sự lây lan. Cách làm này đã khiến cuộc sống của hàng trăm
triệu người bị đảo lộn, hàng chục nghìn người bị giam các trại cách ly tạm thời
và nhiều bệnh nhân không nhiễm Covid bị tước đi việc điều trị y tế.
“Họ không chống đại dịch. Họ đang tạo ra thảm họa,” Ye Qing (Diệp
Thanh), một học giả luật được biết đến với bút danh Xiao Han (Tiểu Hàn) viết
trong một bài báo đã bị xóa nhanh chóng.
Ông Tập kiên trì đi theo chiến lược này vì ông muốn có một nhiệm
kỳ thứ ba tại một đại hội quan trọng của Đảng Cộng sản vào cuối năm nay. Ông ta
muốn sử dụng thành công của Trung Quốc trong việc ngăn chặn Covid-19 để chứng
minh rằng mô hình quản trị từ trên xuống của nước này vượt trội hơn các nền dân
chủ tự do.
***
“Đại dịch này đã bị chính trị hóa”, bà Zhu Weiping (Châu Vệ Bình),
một quan chức trong bộ máy kiểm soát dịch bệnh của Thượng Hải, nói với một
người đang phàn nàn về cách chống dịch của thành phố. Trong một cuộc trò chuyện
điện thoại được ghi âm lại, quan chức này cho biết bà đã khuyến cáo chính quyền
hãy để những người không có hoặc có triệu chứng nhẹ được cách ly tại nhà và hãy
tập trung đẩy mạnh việc tiêm chủng. Nhưng không ai nghe cả, bà nói. “Bạn phát
điên vì chuyện này à? Các tổ chức chuyên nghiệp như chúng tôi cũng đang phát
điên đây,” bà Châu nói. Đoạn ghi âm đã được chia sẻ rộng rãi trên mạng trước
khi nó bị kiểm duyệt xóa bỏ.
Theo ước tính của các nhà kinh tế tại ngân hàng đầu tư Nomura, do
biến thể Omicron lan rộng, đến thứ Hai vừa qua đã có khoảng 373 triệu người tại
45 thành phố của Trung Quốc bị phong tỏa toàn bộ hoặc một phần. Những thành phố
này chiếm 26% dân số và 40% sản lượng kinh tế của Trung Quốc. Họ cảnh báo nguy
cơ suy thoái đang gia tăng khi chính quyền các địa phương cạnh tranh với nhau
để đưa ra các biện pháp ngăn chặn virus quyết liệt nhất.
Chính phủ Bắc Kinh đang thúc giục chính quyền các địa phương phải
tạo được sự cân bằng giữa kiểm soát đại dịch và sản xuất kinh tế; nhưng tất cả
mọi người trong hệ thống quan liêu đều biết đặt ưu tiên vào đâu.
Tại thành phố Jixi (Kê Tây) ở tỉnh Hắc Long Giang cực bắc Trung
Quốc, 18 quan chức bao gồm lãnh đạo thị trấn, người đứng đầu cơ quan công lực
cũng như giám đốc một bệnh viện và nhà tang lễ, gần đây đã bị kỷ luật hoặc
khiển trách vì lơ là trách nhiệm trong việc kiểm soát đại dịch. Tại Thượng Hải,
thành phố lớn nhất và giàu có nhất Trung Quốc, ít nhất tám quan chức cấp trung
đã bị cách chức hoặc đình chỉ chức vụ sau khi thành phố thực hiện kém hiệu quả
các vụ phong tỏa, gây ra hỗn loạn và tình trạng thiếu lương thực trầm trọng.
***
Tình nguyện viên phân chia rau củ để tiếp tế cho một khu dân cư bị
phong tỏa ở Thượng Hải hôm 7 tháng Tư, 2022. Ảnh Yang Jianzheng/VCG via Getty
Images
Sau khi thành phố 25 triệu cư dân này bị đóng cửa, các dịch vụ
giao hàng bị ngừng vào đầu tháng Tư, nhiều người đã gặp khó khăn trong việc tìm
nguồn thực phẩm, bất kể tình trạng kinh tế xã hội của họ như thế nào.
Trong vài ngày qua, chủ đề nóng của các nhóm WeChat – giống như
Twitter của Trung Quốc – là liệu khoai tây mọc mầm có ăn được không; phương
thức hàng đổi hàng được ưa chuộng, chẳng hạn như đổi quả bắp cải lấy chai nước
tương. Coca-Cola trở thành hàng hiếm, thành “ngoại tệ mạnh”!
Ngay cả tầng lớp có tiền cũng phải đối mặt với tình trạng thiếu
lương thực. Wang Lixiong (Vương Lập Hùng) – tác giả của cuốn tiểu thuyết về
ngày tận thế “China Tidal Wave” (Sóng triều Trung Quốc) dự báo một nạn đói lớn
do hậu quả của mùa đông hạt nhân – tin rằng những cuộc khủng hoảng do con người
gây ra như ở Thượng Hải là điều không thể tránh khỏi dưới chế độ chuyên chế của
Trung Quốc. Trong một cuộc phỏng vấn, ông cho biết trong những năm gần đây, rủi
ro ngày càng gia tăng khi Bắc Kinh kiểm soát gần như mọi khía cạnh của xã hội
dân sự.
Sau khi chuyển đến căn hộ bỏ trống của một người bạn ở Thượng Hải
vào mùa đông năm ngoái, ông Wang đã tích trữ gạo, mì, đồ hộp và rượu whisky để
duy trì cuộc sống trong vài tháng trong trường hợp xảy ra khủng hoảng. Nhưng nhiều
cư dân trong khu chung cư sang trọng, có những căn hộ trị giá hơn $3 triệu, đã
không chuẩn bị khi vụ phong tỏa bắt đầu. Ông thấy những người hàng xóm của
mình, những người mà vài hôm trước còn xúng xính trong những bộ áo quần hàng
hiệu, đã phải mạo hiểm mò vào khu vườn tươi tốt của khu nhà để đào măng về ăn.
Cơn ác mộng tồi tệ nhất của nhiều người dân Thượng Hải là xét
nghiệm dương tính và bị đưa vào cơ sở cách ly kiểm dịch tập trung. Tình trạng
của một số cơ sở tồi tệ đến mức trên mạng xã hội chúng được gọi là “trại tị
nạn” và “trại tập trung”. Nhiều người chia sẻ cho nhau danh sách các vật dụng
cần mang theo như mang theo nút bịt tai và mặt nạ che mắt vì các trại cách ly
thường là nơi rất ồn ào như trung tâm hội nghị; đèn chiếu sáng cả ngày lẫn đêm;
phải mang nhiều đồ lót dùng một lần vì không có chỗ tắm; và mang theo một lượng
lớn giấy vệ sinh. Một số trại kiểm dịch được chuẩn bị kém đến mức mọi người
phải tranh giành thức ăn, nước uống và chỗ ngủ.
Nhiều bài miêu tả tình trạng tuyệt vọng ở Thượng Hải đã khiến
người dân ở các khu vực khác của Trung Quốc lao vào cơn sốt tích trữ hàng hóa
vào cuối tuần trước. Ở Bắc Kinh, các siêu thị đông nghẹt người và một số ứng
dụng bán hàng tạp hóa đã hết hàng.
***
Ngày càng nhiều người đặt câu hỏi liệu chiến lược “zero Covid” hà
khắc và tốn kém như vậy có cần thiết hay không. Hôm thứ Ba, cơ quan y tế Thượng
Hải báo cáo hơn 200,000 trường hợp nhiễm virus kể từ ngày 1 tháng Ba, chín
trường hợp nghiêm trọng và không có trường hợp tử vong. Báo cáo không đề cập
đến tình trạng lây nhiễm hàng loạt và tử vong tại các bệnh viện chăm sóc người
cao tuổi.
Bây giờ, ngay cả những người ủng hộ chính sách “zero Covid” cũng
tỏ ra nghi ngờ. Khi Thượng Hải thực hiện xét nghiệm Covid trên toàn thành phố
vào ngày 4 tháng Tư, Lang Xianping (Lang Hiến Bình), một nhà kinh tế, đã viết
trên mạng Weibo – giống như Facebook – rằng biện pháp đó chứng tỏ “sức mạnh của
Trung Quốc”. Nhưng hôm thứ Hai 11 tháng Tư, ông ta cho biết mẹ ông đã qua đời
sau khi các lệnh phong tỏa chống Covid khiến việc điều trị bệnh thận của bà bị
trì hoãn. “Tôi hy vọng những thảm kịch như thế này sẽ không xảy ra nữa,” ông
viết.
Chính sách “zero Covid” vẫn nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ của công
chúng. Nhiều người trên mạng xã hội cho rằng Thượng Hải không đủ nghiêm ngặt
trong việc phong tỏa và kiểm dịch. Một nhà đầu tư mạo hiểm viết trên WeChat
rằng ông ta sẽ không bỏ tiền vào những người khởi nghiệp nào không ủng hộ chính
sách.
Không có gì đáng ngạc nhiên cả. Do người Trung Quốc bị hạn chế
tiếp cận thông tin và không có công cụ để buộc các cơ quan thẩm quyền phải chịu
trách nhiệm, đại đa số người Trung Quốc thường ủng hộ bất cứ điều gì mà chính
phủ quyết định.
Trong hai năm qua, họ đã theo sự dẫn dắt của Bắc Kinh và tấn công
những người chỉ trích chính sách chống đại dịch của nước này. Họ tập hợp xung
quanh chính phủ Bắc Kinh, nơi ngày càng áp dụng cơ chế đàn áp xã hội đã thực
hiện ở Tân Cương đối với phần còn lại của đất nước dưới danh nghĩa kiểm soát
đại dịch. Bây giờ, nhiều người trong số họ đang phải gánh chịu hậu quả, nhưng
trái với Vũ Hán hồi đầu dịch, đã không còn nhà báo công dân hoặc các nhóm tình
nguyện lớn để giúp họ.
“Khi sự đàn áp chưa chạm vào họ, hầu hết người Trung Quốc đều phớt
lờ chúng. Chúng tôi tin rằng đó chỉ là hy sinh lợi ích của thiểu số để có lợi
cho tập thể,” Lawrence Li, một nhà tư vấn kinh doanh ở Thượng Hải, cho biết
trong một cuộc phỏng vấn.
Giống như nhiều người, ông nói những gì đang diễn ra ở Thượng Hải
giống với chiến dịch diệt chim sẻ. “Lịch sử cứ lặp đi lặp lại mãi,” ông nói.
Không có nhận xét nào