Tại Trung Á, từ Chủ nhật 02/01, đất nước độc tài Kazakhstan rung chuyển với những vụ nổi dậy càng lúc càng mạnh mẽ. Đám đông ban đầu phản đối giá năng lượng tăng, nay đòi phải thay đổi chế độ. Libération đặt câu hỏi, đó là một cuộc cách mạng hay đảo chánh ?
Tổng thống thừa cơ soán ngôi « cha già dân tộc » Kazakhstan ?
Libération cho biết tối hôm qua 05/01, tổng thống Kazakhstan, ông Kassym Jomart-Tokaiev xuất hiện trên truyền hình, khẳng định sẽ cứng rắn với người biểu tình nhưng cũng hứa sẽ cải cách. Đồng thời khẳng định từ nay sẽ giữ luôn vai trò chủ tịch Hội đồng An ninh. Câu nói này đã gây sửng sốt cho tất cả những ai biết về chính trường Kazakhstan.
Chiếc ghế chủ tịch Hội đồng An ninh đã có chủ, và đó chính là Noursoultan Nazarbaiev, « Elbasy » (cha già dân tộc) 81 tuổi, đã trị vì từ năm 1984 đến nay. Tượng của ông được dựng tại tất cả những thành phố lớn của Kazakhstan, và thủ đô đất nước được vinh dự mang tên ông, Noursoultan ! Năm 2019, Noursoultan Nazarbaiev đã nhường chức tổng thống cho một nhân vật ít tên tuổi là Tokaiev, để làm chủ tịch Hội đồng An ninh, một chức vụ « đo ni đóng giày » cho ông. Vào thời đó, sự kiện này gây chấn động tại các nước thuộc Liên Xô cũ. Lên làm thái thượng hoàng rồi giựt dây sau hậu trường, « kịch bản Kazakhstan » sẽ là hình mẫu cho các chế độ độc tài trong khu vực ?
Thế mà giờ đây người kế nhiệm chỉ bằng một câu nói đã giành lấy chiếc ghế ngỡ là suốt đời của « cha già dân tộc ». Các nhà ngoại giao Nga hé lộ, Nazarbaiev đã sang Matxcơva để « chữa bệnh ». Theo tin đồn, thì gia đình ông cũng chuẩn bị ra đi kể cả con gái là Dariga vốn có ảnh hưởng chính trị lớn. Nhân vật số hai của cơ quan tình báo, là cháu của Nazarbaiev, cũng đã bị cách chức. Tokaiev nay một mình một chợ, một tình trạng khó thể tưởng tượng cách đây vài ngày.
« Kịch bản Kazakhstan » phá sản
Mọi việc bắt đầu từ thành phố nhỏ bé Janaozen hôm Chủ nhật, người dân xuống đường phản đối giá khí đốt tăng gấp đôi. Phong trào phản kháng lan ra nhiều thành phố khác : tại đất nước giàu tài nguyên này, dân chúng vẫn nghèo khó, cơ sở hạ tầng xuống cấp, vật giá không ngừng gia tăng. Bên cạnh vấn đề kinh tế, nảy sinh thêm yêu sách chính trị, người biểu tình đòi chính phủ và các thống đốc phải từ chức.
Chính quyền trung ương bèn loan báo đóng băng giá khí đốt trong sáu tháng. Nhưng đã quá trễ : người nổi dậy chiếm tòa thị chính Almaty – thủ đô kinh tế, Dinh tổng thống, phá trụ sở đảng cầm quyền Nour-Otan và nhiều tòa soạn thân chính phủ. Ở miền tây, cảnh sát bỏ hàng ngũ sang phía người biểu tình. Tối qua, tình trạng khẩn cấp được ban bố trên toàn quốc. Tổng thống Kazakhstan cầu viện người bạn lớn Nga, nhưng phát ngôn viên Kremlin nói rằng điều quan trọng là không có ai can thiệp từ bên ngoài, nên Kazakhstan có thể tự giải quyết chuyện nội bộ. Như vậy đã rõ : một khi Matxcơva không thấy có bàn tay phương Tây thì không muốn xen vào.
Tình hình Kazakhstan khác với Belarus, từ khi độc lập đến nay Kazakhstan luôn giữ thăng bằng giữa Nga và Trung Quốc, đồng thời có quan hệ tốt với châu Âu về thương mại và Hoa Kỳ về đầu tư. Tại đất nước lớn nhất trong số năm nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ ở Trung Á, Nga có ít lợi ích địa chính trị hơn so với Belarus. Hệ quả thực sự từ sự kiện Kazakhstan nằm ở chỗ khác : nếu có ai trong giới tinh hoa Nga nghĩ đến một sự chuyển đổi hậu Putin theo « kịch bản Kazakhstan » của Nazarbaiev, thì họ đã phải thất vọng não nề.
Phương Tây vẫn ngây thơ trước Nga
Cũng liên quan đến Matxcơva, trong bài « Nga : Sự bất cẩn kỳ lạ của Mỹ » đăng trên Le Monde, tác giả Sylvie Kauffmann nhận định, phương Tây vẫn luôn ngây thơ.
Ngày 10/02/2007, khi Vladimir Putin bước lên diễn đàn hội nghị an ninh Munich, các nước phương Tây vẫn hớn hở, nhất là chủ nhà Đức. Châu Âu và Hoa Kỳ đã hòa giải sau cuộc chiến Irak, còn tổng thống Nga đang trong nhiệm kỳ thứ hai, mà ai cũng ngỡ là cuối cùng. Ngồi trên hàng đầu là bà Angela Merkel, làm thủ tướng được hai năm, tươi cười bên cạnh thượng nghị sĩ Mỹ John McCain.
Nhưng khi Putin phát biểu, mọi người như bị dội một gáo nước lạnh. Trong suốt 30 phút, ông ta tố cáo « mô hình đơn cực Mỹ », cáo buộc NATO mở rộng đến biên giới Nga, đòi hỏi một « cấu trúc toàn cầu mới về an ninh ». Cử tọa ngán ngẩm, có người ôm đầu, một đại biểu Pháp hồi tưởng : « Chúng tôi ra về bàng hoàng, nhận ra rằng thời kỳ hậu chiến tranh lạnh đã đóng lại ». Hội nghị lần đó được coi như một bước ngoặt, thế tại sao tối hậu thư mà Putin đưa ra mới đây cho Hoa Kỳ và NATO, lại gây ngạc nhiên ?
Trước hết, từ nhiều năm qua, Washington đã nhìn sang phía khác. Trung Quốc trở thành ưu tiên chính trong đối ngoại, từ thời Obama sang đến Trump và bây giờ là Biden. Bảy năm sau bài diễn văn ở Munich, lẽ ra việc Nga sáp nhập Crimée năm 2014 và đưa quân sang Donbass phải làm giật mình, thế nhưng việc xoay trục sang châu Á đã được định đoạt.
Lo đối đầu Trung Quốc, Mỹ muốn khoán trắng hồ sơ Ukraina cho Đức, Pháp
Từ chối mọi dạng can thiệp vào Ukraina, có lẽ Mỹ muốn để cho Pháp, Đức cố gắng giải quyết với Kiev và Matxcơva trong khuôn khổ « công thức Normandie » dù từ một năm qua vẫn dậm chân tại chỗ. Chính quyền Biden còn tặng một món quà đáng giá cho Đức bằng cách dỡ bỏ trừng phạt Nord Stream 2, như một cách giao phó cho Berlin xoay sở với Matxcơva, để rảnh tay so găng với Bắc Kinh ở Ấn Độ-Thái Bình Dương.
Nhưng Putin huy động cả trăm ngàn quân ở biên giới Ukraina và đưa ra những yêu sách quá đáng, Washington phải dọa sẽ trừng phạt « chưa từng thấy », tuy nhiên không sử dụng ngôn ngữ cứng rắn như trong trường hợp Đài Loan, được coi là « lợi ích cốt lõi » của Mỹ. Phần Lan nhắc nhở là có thể xin gia nhập NATO bất kỳ lúc nào, các nước Baltic lo ngại thái độ lừng chừng của Washington có thể khiến Putin thử ra tay với châu Âu.
Một nhà ngoại giao nhận định « Hoa Kỳ biết cách xử sự với các nước lớn, nhưng Putin, đứng đầu một cường quốc trung bình đang xuống dốc, có khả năng phá hoại dữ dội, phức tạp hơn nhiều ». Bài viết nhắc lại một câu nói của Henry Kissinger : « Khi mục đích hàng đầu của một nhóm cường quốc là tránh né chiến tranh, thì hệ thống quốc tế sẽ khốn đốn trước kẻ tồi tệ nhất ».
Vaccin chống Covid : Tổng thống Pháp lại « vạ miệng »
Phát biểu về những người chống vaccin của tổng thống Pháp khiến cánh tả lẫn cánh hữu chỉ trích là một những chủ đề được báo chí Pháp quan tâm nhất hôm nay. Chân dung tổng thống Emmanuel Macron chiếm trang nhất Le Figaro với dòng tít « Chiến lược đối đầu », Libération cũng đăng ảnh ông Macron với vẻ khiêu khích hơn, tố cáo ông là « dân túy ». Le Monde đăng cảnh hỗn loạn ở Quốc hội, chạy tựa « Tiêm chủng : Macron chọn lựa sự chia rẽ ».
Bài xã luận Libération nhận định, tuy như thủ tướng Pháp và các dân biểu đảng cầm quyền nói ngay sau đó, rằng Macron « chỉ nói to những điều người Pháp xầm xì », nhưng việc này có tính toán. Chiến thuật có thể thành công trong giai đoạn đầu, nhưng liệu ở vòng hai cuộc bầu cử tổng thống có đối phó được với các ứng cử viên cực hữu. Theo nhật báo thiên tả, tổng thống đã chọn lựa một thử thách nguy hiểm cho xã hội. Tờ báo cánh hữu Le Figaro thì cho rằng Emmanuel Macron đã trút gánh nặng nỗi sợ, sự mệt mỏi…sau hai năm đại dịch lên 10% dân không chịu chích ngừa Covid, làm mờ nhạt đi những thiếu sót của chính phủ.
Trên trang Ý kiến của Le Figaro, nhà chính trị học Arnaud Benedetti so sánh một điểm chung giữa ông Macron với cựu tổng thống Mỹ Donald Trump : huy động lực lượng ủng hộ bằng cách xúc phạm những người chống đối. Ngược lại, nhà báo Brice Couturier cho rằng « Những người Pháp từ chối tiêm chủng xứng đáng có một tổng thống nói năng như thế ».
Tác giả nhấn mạnh, báo chí và dư luận đã tách hẳn câu nói của ông Macron ra khỏi ngữ cảnh một bài dài đến sáu trang, tóm tắt cuộc đối thoại với độc giả báo Le Parisien. Thật ra trước hết ông Macron chỉ nói không muốn làm khó dễ người dân Pháp, nhưng riêng những người từ chối vac-xin thì ông muốn làm cho họ phải « lên bờ xuống ruộng » - từ ngữ ông dùng có thể tạm dịch như thế. Nếu đọc đầy đủ bài viết, có thể hiểu những người Emmanuel Macron muốn cản trở đi ăn nhà hàng, vào quán cà phê…là thiểu số 10% chống vaccin, làm cho bệnh viện bị quá tải, nhân viên y tế kiệt lực trong khi cả nước Pháp có 20.000 người đang nằm viện vì Covid, mỗi ngày khoảng 300 nạn nhân qua đời vì con virus ác nghiệt.
Brice Couturier trích dẫn lời ông Macron : « Khi tự do của tôi đe dọa tự do của người khác, tôi trở thành một người vô trách nhiệm. Và một người vô trách nhiệm không phải là công dân ». Thế mà mạng xã hội rộ lên tin Emmanuel Macron muốn « truất quyền công dân » những người không chịu chích ngừa Covid, đăng ngôi sao David, trại tập trung người Do Thái…thậm chí còn có lời đe dọa « lấy đầu » dân biểu nào bỏ phiếu thông qua dự luật hộ chiếu vaccin.
Donald Trump « phục kích » chờ ngày tái xuất
Nhìn sang nước Mỹ, La Croix dành ảnh bìa trang nhất cho cựu tổng thống Trump trong tư thế xung trận, với hàng tựa « Donald Trump đang phục kích ». Nhật báo kinh tế Les Echos có hẳn một bài điều tra dài « Ông Trump chuẩn bị quay lại vào năm 2024 như thế nào ? ». Trong lúc vai trò trong vụ xâm nhập điện Capitol vẫn chưa rõ ràng, ông Trump trông cậy vào cuộc bầu cử giữa kỳ để đóng vai trò hàng đầu trên chính trường nước Mỹ. Ông tả xung hữu đột để giúp những người trung thành với mình giành chiến thắng, và trước hết hất cẳng 10 dân biểu đã bỏ phiếu ủng hộ truất phế ông. Donald Trump đang vận động cho khoảng 50 ứng cử viên, tổ chức những cuộc mít-tinh với đông đảo người tham dự. La Croix dẫn thăm dò mới nhất cho thấy gần 70% cử tri cánh hữu muốn Donald Trump tái tranh cử năm 2024.
Les Echos ghi nhận, nếu sau vụ tấn công điện Capitol nhiều nhân vật Cộng Hòa tỏ ra xa cách với ông Trump, thì tình hình đột ngột thay đổi vào mùa hè với cuộc rút quân hỗn loạn khỏi Afghanistan. Donald Trump nhanh chóng tố cáo một « thảm kịch lẽ ra không bao giờ được phép », coi vụ triệt thoái là « nỗi nhục lớn nhất lịch sử Hoa Kỳ ». Khó khăn bắt đầu chồng chất với Joe Biden : lạm phát, thiếu hàng hóa, kế hoạch tôn tạo cơ sở hạ tầng bị bác, phe Dân Chủ bắt đầu chỉ trích. Trong khi đó các cuộc thăm dò kể cả của các tổ chức độc lập đều cho thấy nếu bầu cử tổng thống diễn ra lúc này, Donald Trump sẽ thắng Joe Biden.
Đã bị Facebook và Twitter khóa miệng, Trump xuất hiện trên các kênh truyền hình thân cận, lập ê-kíp vận động cho phong trào « Save America » của ông. Phong trào này rất hiệu quả trong việc gây quỹ, và SPAC (công ty lập ra để đưa lên sàn chứng khoán) của mạng xã hội tương lai Truth Social đã được định giá đến 10 tỉ đô la. Donald Trump muốn loan báo ra tranh cử ngay vào cuối mùa hè này, nhưng các cố vấn của ông ngăn cản : trước hết nên để người ta nuối tiếc thời kỳ kinh tế huy hoàng trước Covid, và tránh bị kiểm soát tài chính cũng như số lần lên tivi. Ai có thể ngăn cản được Trump « tái xuất giang hồ »? Theo Les Echos, chỉ có thể là chính ông, một người rất ghét « loser » (thất bại). Các khuôn mặt tiềm năng của đảng Cộng Hòa, trẻ tuổi hơn phía Dân Chủ, vẫn có thể chờ thêm bốn năm nữa.
Trung Quốc thủ lợi với RCEP và dòm ngó CPTPP
Về kinh tế châu Á, Le Figaro nhận xét Trung Quốc gia tăng ảnh hưởng tại Thái Bình Dương với khu vực tự do mậu dịch RCEP, sẽ mang lại nhiều lợi ích cho Bắc Kinh. Hiệp định tự do mậu dịch rộng lớn nhất thế giới bắt đầu có hiệu lực từ ngày 01/01/2022, với sự tham gia của 15 quốc gia Đông Á và Thái Bình Dương, từ nước giàu (Nhật Bản, Úc, Trung Quốc) cho tới những nước nghèo nhất (Lào, Cam Bốt). Việc đàm phán diễn ra suốt tám năm, đã kết thúc cuối 2020 dưới áp lực của Trung Quốc, nhưng không có Ấn Độ. RCEP giúp Bắc Kinh có thể xâm nhập các thị trường quan trọng như Nhật Bản mà không bị hàng rào thuế quan cản trở, đồng thời bảo đảm nguồn cung cho mạng lưới sản xuất của mình.
Tuy nhiên đây là một hiệp định « kiểu cũ », không áp đặt những tiêu chuẩn về lao động và môi trường. Nhà kinh tế Elvire Fabry của Viện Delors nhấn mạnh đến tác động địa chính trị. Đối với Liên hiệp Châu Âu, do Trung Quốc đóng cửa tương đối và nhu cầu đa dạng hóa nguồn cung, sẽ có lợi nếu ký các hiệp định tự do mậu dịch song phương với các nước châu Á. EU đã ký với Việt Nam, Singapore, và hiện đang thương lượng với Indonesia. Bên cạnh đó cũng không quên CPTPP, một hiệp định TPP không có Hoa Kỳ, mà Trung Quốc lăm le gia nhập. Nhưng khó thể hình dung Úc chấp nhận việc này, trừ phi Bắc Kinh gây áp lực thật mạnh lên các đối tác châu Á.
Không có nhận xét nào