Mực nước thường xuống thấp trên sông Mekong ở hạ lưu các đập thủy điện.
[Ảnh: Paritta Wangkiat/AFP]
Thất bại của MRC để chống lại đập sẽ đục phá cơ hội để xây dựng tính chịu đựng dọc theo sông
Bằng chứng của khủng hoảng khí hậu ở khắp nơi. Sông Mekong đã ghi nhận dòng chảy trong mùa khô thấp nhất lịch sử trong 3 năm liên tiếp, cùng lúc với sự gia tăng của tần suất các sự kiện lũ lụt cực đoan. Đồng bằng của nó tiếp tục sụt lún và thu hẹp, trong khi bờ sông sạt lở, phá hủy nhà cửa, đường sá và cầu.
Ngư dân ở Tonle Sap của Cambodia thất vọng khi số cá đánh được giảm, trong khi nông dân Việt Nam nhìn nước mặn xâm nhập sâu hơn vào đất liền mỗi năm, đầu độc thêm ruộng lúa và vườn cây ăn trái của họ.
Đây là thực tế của chúng ta, và phúc trình gần đây nhất của Nhóm Liên Chánh phủ về Thay đổi Khí hậu (International Panel on Climate Change (IPCC)) nói nó sẽ tồi tệ hơn.
Rõ ràng cần có những giải pháp hữu hiệu để xây dựng tính chịu đựng khí hậu dọc theo Mekong. Những giải pháp nầy phải phục vụ cho tất cả các xã hội và kinh tế dựa vào sông để thích ứng với thay đổi khí hậu, nhưng đặc biệt cho các cộng đồng nghèo và ở ngoài lề, bao gồm các ngư dân phụ nữ của Mekong, người có vai trò quan trọng trong việc dùng và quản lý nước và tài nguyên ở dưới nước và đóng góp then chốt cho kinh tế địa phương.
Những giải pháp như thế gồm có không đầu tư vào các dự án hạ tầng cơ sở quy hoạch kém và thiếu phối hợp sẽ gây nguy hại thêm cho sức khỏe của sông, đồng bằng và tương lai của hàng triệu người dựa vào sông để có nước uống, thủy nông, thủy sản và sinh kế.
Cambodia đã cho thấy sự lãnh đạo, bằng cách cam kết không có đập thủy điện trên dòng chánh ở Khí hậu COP26 trong tháng qua ở Glasgow. Tuy nhiên, tại Phiên họp Hội đồng thứ 28th của Ủy hội Sông Mekong (Mekong River Commission (MRC)), MRC không có bước nghiêm chỉnh để thúc giục việc trì hoãn các đập thủy điện được dự trù, mặc dù bằng chứng khoa học cho thấy ảnh hưởng tiêu cực đối với an ninh lương thực của hàng triệu người, năng suất đất canh tác, thủy sản, đa dạng sinh học và một đồng bằng chịu đựng khí hậu.
Thay đổi khí hậu sẽ chi phối tương lai của khu vực Mekong và phải được kết hợp vào tất cả thảo luận của MRC. Nhưng dù có quan tâm toàn cầu lớn lao trong COP26, chúng ta chỉ nghe những tham khảo rụt rè về sự kiện quan trọng đó. Thay vào đó, hội đồng đồng ý xúc tiến các kế hoạch cho 4 đập trên dòng chánh để các tiến trình chấp thuận được hoàn tất vào tháng 12 năm 2022.
Buồn cười thay, trong khi MRC sắp thông qua các quyết định chấp thuận cho những đập quan trọng nầy, họ đang thực hiện một chương trình theo dõi môi trường hỗn hợp (joint environmental monitoring (JEM)) chú trọng đến việc đo đạc ảnh hưởng của các đập thủy điện gây tranh cãi Xayaburi và Don Sahong. JEM phải được thực hiện trước để kết quả có thể dùng cho tiến trình chấp thuận các đập mới.
Chuông báo động đã vang lớn từ nhiều năm, kêu gọi hành động lập tức và có hiệu quả. Vì thế, chứng kiến Hội đồng MRC trong tuần qua, tôi choáng váng và buồn bã bởi vẻ thiếu vắng tính khẩn cấp của những người được giao nhiệm vụ vẽ đường tốt nhất cho sông và các cộng đồng đàn ông và đàn bà dựa vào nó.
Giống như phần còn lại của thế giới, khu vực Mekong sẽ cảm nhận ảnh hưởng của thay đổi khí hậu qua nước, bao gồm bất an lương thực và sinh kế cộng đồng. Vì thế sức khỏe của hệ thống sông Mekong, là nhiệm vụ của MRC, phải là trọng tâm của thích ứng và chịu đựng.
Những thách thức của Mekong quả thật phức tạp và giải quyết chúng sẽ đòi hỏi suy tính lớn lao và cai quản cộng tác hơn sử dụng kiến thức và chuyên môn của các bên liên hệ đa dạng bao gồm các tổ chức xã hội dân sự. CSOs được mời trong tuần nầy để tham vấn dự án thủy điện Sanakham trên Mekong – một cử chỉ biểu hiện, vì quyết định luôn luôn được lấy để tiến hành dự án.
Điều nầy là một thí dụ khác của con voi – hay thay vì cá tra dầu Mekong – trong phòng của MRC. Thảo luận luôn luôn chú trọng đến làm thế nào và khi nào để xây các đập thủy điện trên dòng chánh – không bao giờ nếu chúng là một phần của hỗn hợp năng lượng chung và kế hoạch phát triển tốt nhất cho người dân và thiên nhiên.
Chúng tôi biết chúng không phải. Ảnh hưởng của các đập hiện hữu rất rõ với bằng chứng khoa học. Ảnh hưởng tương lai của các đập được dự trù thì hiển nhiên. Thất bại của MRC để hành động sẽ hủy hoại thêm cơ hội xây dựng tính chịu đựng dọc theo sông. Nó sẽ làm cho xã hội và kinh tế không thể thích ứng với lũ lụt, hạn hán và mực nước biển dâng mà thay đổi khí hậu sẽ xảy ra trong khu vực.
Cũng không có lưu ý về Thượng đỉnh Lương thực Thế giới trong tháng 9, công nhận tầm quan trọng của tài nguyên nước ngọt cho việc sản xuất lương thực và thủy sản nước ngọt cho chất đạm, hay Đại hội Thế giới của IUCN (International Union for Conservation of Nature (Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế)), kết luận rằng bảo vệ đa dạng sinh học và đầu tư vào thiên nhiên rất cấp bách để đối phó với khủng hoảng khí hậu.
Hội đồng có vẻ đang họp trong chân không – không thể, hay không muốn, dựa vào những sự kiện mới nhất từ Mekong hay suy nghĩ toàn cầu về năng lượng tái tạo, các hệ thống lương thực tích cực cho thiên nhiên, và phát triển khả chấp.
Lê Công Thành, thứ trưởng tài nguyên thiên nhiên và môi trường Việt Nam và phó chủ tịch của Ủy ban Mekong Quốc gia Việt Nam, chú trọng đến sự cần thiết để giảm ảnh hưởng đối với hệ sinh thái và phát triển cơ chế tài trợ để thực hiện. Đặc biệt, ông nhấn mạnh đến việc sạt lở ở đồng bằng, phần lớn do sự sụt giảm phù sa lớn lao trong Mekong vì các đập thủy điện và việc khai thác cát không khả chấp.
Nhưng không có quốc gia nào khác hiểu vấn đề và không có giải pháp được đề nghị.
MRC có nhiệm vụ cung cấp lời khuyên nhắm vào cái tốt nhất cho sông và người dân dựa vào nó, dựa trên bằng chứng khoa học vững chắc được thu thập trong 20 năm qua. Đáng buồn thay, MRC không làm tròn bổn phận trong phiên họp trong tuần qua – có tiềm năng làm hại Mekong và tất cả ai dựa vào nó trong tiến trình.
Không có nhận xét nào