Việt Nam lôi kéo Campuchia, Lào từ Trung Quốc

Cuộc họp gần đây của lãnh đạo các quốc gia Đông Nam Á cho thấy Hà Nội đang cố khôi phục mối quan hệ bền chặt với các đồng minh láng giềng cũ

Việt Nam lôi kéo Campuchia, Lào từ Trung Quốc

Lần đầu tiên sau nhiều năm, Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng hội đàm ba bên vào ngày 26/9 với Tổng Bí thư Đảng Nhân dân Cách mạng Lào Thongloun Sisoulith và Thủ tướng Campuchia Hun Sen.

Các nhà phân tích và quan sát coi cuộc hội đàm do Hà Nội chủ trì là một động thái quan trọng khi Việt Nam cố gắng khẳng định lại ảnh hưởng đối với hai đồng minh lịch sử đang ngày càng quay sang Trung Quốc trong những năm gần đây.

Đảng Cộng sản Việt Nam từ lâu tự coi mình là ân nhân và là “anh cả” của đảng cầm quyền ở Campuchia và Lào, ĐCSVN đã đều giúp cho cả hai đảng này lên nắm quyền vào những năm 1970. Việt Nam gần như hoàn toàn ủng hộ chính phủ xã hội chủ nghĩa của cả hai nước cho đến khi họ mở cửa vào những năm 1990.

Carl Thayer, giáo sư danh dự từ Đại học New South Wales ở Úc, nói với Asia Times rằng cuộc gặp gỡ ba bên này “là một dấu ấn quan trọng cho nỗ lực của Việt Nam trong việc đảm bảo rằng họ không bị Trung Quốc gạt qua một bên.”

Hun Sen, đại diện cho Đảng Nhân dân Campuchia (ĐNDC) và Thongloun, chủ tịch nước Lào đã gặp Chủ tịch nước Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc. Hun Sen được cho là cũng đã gặp Thủ tướng Việt Nam, Phạm Minh Chính.

Đảng Nhân dân Campuchia lên nắm quyền vào năm 1979 sau khi một số người đào tẩu Khmer Đỏ như Hun Sen, trở lại lật đổ chế độ diệt chủng với sự hỗ trợ của quân đội Việt Nam. Trung Quốc, một ân nhân chính của Khmer Đỏ, sau đó đã tiến hành chiến tranh biên giới với Việt Nam, cuộc xung đột cuối cùng mà cả hai nước đã tham chiến.

Việt Nam ủng hộ chế độ xã hội chủ nghĩa Phnom Penh bị quốc tế tẩy chay cho đến cuối những năm 1980, khi các cuộc đàm phán hòa bình bắt đầu đưa Campuchia trên con đường tiến tới một nền dân chủ hợp hiến, và Đảng Nhân dân Cách mạng Kampuchia khi đó đổi tên thành Đảng Nhân dân Campuchia.

Đảng Cộng sản Việt Nam cũng là ân nhân chính của Đảng Nhân dân Cách mạng Lào (LPRP) hiện đang cầm quyền, ĐCSVN đã giúp Đảng Nhân dân Cách mạng Lào lên nắm quyền vào năm 1975 sau nhiều thập niên nội chiến.

Cả ba quốc gia này cũng được định hình bởi lịch sử chung của sự chiếm đóng của Pháp, khi họ được gộp lại với nhau thành một phần của Đông Dương thuộc Pháp. Cải thiện hợp tác với các đồng minh thời Chiến tranh Lạnh là mục tiêu chính của Đảng Cộng sản Việt Nam trong những năm gần đây.

Tại Đại hội đại biểu toàn quốc hồi tháng 1, Báo cáo chính trị đã tuyên bố rằng Việt Nam cần “coi trọng việc phát triển các mối quan hệ truyền thống, hữu nghị và hợp tác với các nước láng giềng”.

Chủ tịch nước mới đắc cử của Việt Nam, cựu Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, đã có chuyến công du nước ngoài đầu tiên tới Lào vào tháng 8 năm nay. Thongloun được bầu làm tổng bí thư đảng LPRP và chủ tịch nước Lào ở hồi tháng Giêng, đã đến thăm Việt Nam vào tháng 6.

Ba ngày trước cuộc họp ba bên của các nhà lãnh đạo vào cuối tuần, các phiên họp chung đã được tổ chức giữa Ủy ban Đối ngoại Quốc hội của hai quốc gia lục địa Đông Nam Á, để thảo luậnchủ yếu về đại dịch và phục hồi kinh tế.

Ông Thayer cho biết: “Sáng kiến của Việt Nam trong việc triệu tập cuộc họp ba bên này dựa trên chính sách đối ngoại đã được Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 13 tán thành là tầm quan trọng của chủ nghĩa đa phương”.

Ông nói thêm: “Việt Nam dường như đang nỗ lực hướng tới khôi phục hợp tác ba bên trong thời kỳ hậu Covid.

Cải thiện quan hệ giữa ba quốc gia Đông Nam Á lục địa có ý nghĩa đặc biệt khi các liên kết kinh tế hiện đang trên đà phát triển.

Di cư giữa ba nước phổ biến và vẫn là nguyên nhân chính gây ra các ca nhiễm Covid-19 nhập khẩu ở cả ba quốc gia hiện vẫn đang phải chật vật kiểm soát số lượng ca nhiễm.

Cả ba quốc gia Đông Nam Á đều có chung đường biên giới không rõ ràng, trong khi các vấn đề như buôn bán trái phép hàng hóa và buôn người, cũng như các tội phạm xuyên quốc gia khác, đã trở thành những vấn đề cấp bách hơn kể từ khi đại dịch bắt đầu.

Theo số liệu chính thức từ năm 2016 đến năm 2020, Việt Nam là nhà đầu tư lớn thứ ba tại Lào và vốn đầu tư tăng 130% so với cùng kỳ vào năm 2020. Thương mại song phương đạt giá trị 570 triệu USD trong 5 tháng đầu năm nay, tăng 39% so với cùng kỳ năm 2020.

Việt Nam cũng là nhà đầu tư quan trọng tại Campuchia, với kim ngạch thương mại song phương đạt 6 tỷ USD trong 7 tháng đầu năm 2021, gần gấp đôi so với cùng kỳ năm ngoái.

Ông Lê Hồng Hiệp, thành viên cấp cao của ISEAS-Yusof Ishak Singapore cho biết: “Vì ba nước đều quan trọng đối với nhau, nên sự phối hợp chặt chẽ của họ trong các vấn đề khác nhau, đặc biệt là hợp tác kinh tế, là điều cần thiết cho nền kinh tế và an ninh quốc gia của mỗi nước”.

Trung Quốc vẫn hiện hữu rõ nhưng không được đề cập rõ ràng mấy khi ba lãnh đạo nhà nước Đông Nam Á gặp nhau vào cuối tuần qua.

Kể từ giữa những năm 2010, Trung Quốc đã trở thành nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất đồng thời là một đồng minh chính trị ngày càng quan trọng ở cả Campuchia và Lào

Theo một tuyên bố gần đây của Bộ Kế hoạch và Đầu tư Lào, Trung Quốc đã đầu tư tích lũy khoảng 16 tỷ USD vào Lào kể từ năm 1989.

Nhiều đập thủy điện gây tranh cãi của Lào đã được Bắc Kinh xây dựng và chi trả, và các tỉnh phía bắc Lào hiện phụ thuộc nhiều vào vốn của Trung Quốc.

Bắc Kinh trở thành nhà đầu tư chính vào Campuchia vào khoảng năm 2014, giúp phát triển phần lớn cơ sở hạ tầng yếu kém và mang lại sự đoàn kết quốc tế cho chính phủ ngày càng độc tài ở Phnom Penh.

Đầu năm 2017, chính quyền Campuchia đã đơn phương đình chỉ các cuộc tập trận quân sự chung với Hoa Kỳ, nhiều tháng sau, Campuchia buộc đảng đối lập lớn nhất phải giải tán với cáo buộc âm mưu đảo chính do Mỹ hậu thuẫn.

Quan hệ Campuchia-Mỹ xấu đi rõ rệt sau đó và vẫn căng thẳng vì những cáo buộc của Washington rằng Campuchia có kế hoạch cho phép quân đội Trung Quốc tiếp cận căn cứ hải quân lớn nhất, về cơ bản sự việc sẽ làm thay đổi cán cân chiến lược ở Biển Đông.

Trong nhiều năm, Việt Nam thường xuyên có các tranh chấp lãnh thổ căng thẳng với Trung Quốc ở Biển Đông, mà một số chuyên gia cho rằng một ngày nào đó có thể châm ngòi cho một cuộc xung đột vũ trang.

Hơn nữa, chính quyền Việt Nam ngày càng lo ngại về những diễn biến trên các đoạn sông Mekong chung của Trung Quốc và Lào, đặc biệt là khi các đập nước quy mô lớn ở thượng nguồn gây ra những rủi ro tiềm tàng đối với các ngành sản xuất ven sông của Việt Nam.

Hạn hán ngày càng nhiều hơn và người ta lo ngại rằng việc Lào và Trung Quốc xây dựng hàng trăm đập thủy điện có thể hủy hoại ngành thuỷ sản cũng như tàn phá nông nghiệp của Việt Nam.

Nhưng Việt Nam và Thái Lan, một đồng minh lịch sử khác của Lào, cho đến nay vẫn không thuyết phục được chính phủ Viêng Chăn xem xét lại tác động của họ đối với sông Mekong.

Các nhà phân tích cho rằng Hà Nội có thể sớm mất toàn bộ ảnh hưởng ở Viêng Chăn vì Bắc Kinh không chỉ trở thành đối tác tin cậy nhất mà còn vì các công ty Trung Quốc chính thức nắm giữ các tài sản chiến lược của Lào.

Vào tháng 9 năm ngoái, chính phủ Vientiane về cơ bản đã giao quyền kiểm soát lưới điện Lào cho một công ty Trung Quốc nhằm ngăn chặn tình trạng vỡ nợ, hiện Trung Quốc là chủ nợ lớn nhất của Lào.

Với việc Campuchia đảm nhận vị trí chủ tịch luân phiên hàng năm của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) vào năm 2022, cũng có những lo ngại rằng Phnom Penh có thể sử dụng vị trí này để thúc đẩy lợi ích của Bắc Kinh.

Việt Nam nên đặc biệt lo ngại về viễn cảnh này, nhất là khi ASEAN được cho là cuối cùng đã đồng ý với Bộ Quy tắc ứng xử Biển Đông với Bắc Kinh vào năm 2022.

Nếu Phnom Penh đặt lợi ích của Bắc Kinh lên trên lợi ích của các nước láng giềng ASEAN, đặc biệt là Việt Nam, thì điều đó có thể làm thay đổi đáng kể động lực của các tranh chấp trên biển.

Ông Hiệp nói: “Đối với Việt Nam, các cuộc gặp ba bên là một cơ chế quan trọng để gắn kết hai nước láng giềng và duy trì ảnh hưởng truyền thống đối với họ” và cho biết thêm rằng điều này đặc biệt quan trọng vì Bắc Kinh gần đây cố gia tăng ảnh hưởng chiến lược ở hai quốc gia này với vói cái giá Việt Nam phải trả.

“Tuy nhiên, vẫn còn phải xem xét liệu Việt Nam có thể thành công trong nỗ lực này hay không. Lãnh đạo Campuchia và Lào rất thực dụng, ”ông Hiệp nói thêm.

Theo các nhà phân tích từng nói chuyện với Asia Times, Việt Nam hiểu rõ những hạn chế của mình và không tìm cách gây áp lực buộc Campuchia và Lào phải lựa chọn bên nào.

Hầu hết các quốc gia Đông Nam Á hiện đã được tập dượt tốt nghệ thuật phòng ngừa địa chính trị, đặc biệt là bằng cách để Hoa Kỳ và Trung Quốc đối đầu nhau và không bao giờ đứng về phía nào để thu được lợi về kinh tế và chính trị từ cả hai.

Tương tự, Lào và Campuchia hiện cũng đang rào cản giữa đồng minh lịch sử Việt Nam với đối tác siêu cường mới Trung Quốc.

Ông Hiệp nói: “Họ có thể làm việc với Việt Nam trong một số vấn đề để giải quyết các mối quan tâm của Việt Nam trong khi vẫn cởi mở với các hoạt động kinh tế và ngoại giao của Trung Quốc để phục vụ tốt nhất cho lợi ích quốc gia của họ. Suy cho cùng, cuộc cạnh tranh ảnh hưởng giữa Việt Nam-Trung Quốc ở hai nước này mang lại lợi ích nhiều hơn tác hại”.

Đối với Việt Nam, ông Thayer cho rằng Việt Nam hiểu các đồng minh lịch sử của mình đang tham gia cuộc chơi. Ông nói: “Việt Nam không coi quan hệ với Lào và Campuchia là trò chơi được mất với Trung Quốc.”