Hiện nay cả nước đang phải vật lộn để đối phó với các đợt bùng phát mới trên hơn một nửa đất nước, bao gồm các khu công nghiệp và các thành phố lớn như Hà Nội và Sài gòn. Tính đến ngày 28/05/2021, hơn 6.700 ca bệnh, trong đó có 47 trường hợp tử vong đã được báo cáo, hầu hết xảy ra từ đầu tháng Tư (hình 1, nguồn số 1 và 2).
Tuy không có dữ liệu minh bạch, vào đầu tháng Năm, lượng lây lan có thể phân phối đa phần với nguyên bản vi rút covid, biến thể từ Anh và biến thể từ Ấn độ. Các biến cố siêu lây lan với bội số cao lập lai trên toàn quốc với lễ 30 tháng Tư và bầu cử quốc hội vào 23 tháng 05 góp phần vào sự đột phá trong gia tăng số ca mỗi ngày cho đến cuối tháng Năm. Vào ngày 28 tháng Năm, không ai biết tình hình sẽ ra sao, trong những ngày tới các ca mỗi ngày có thể sẽ suy giảm hoặc gia tăng.
Bởi độc tài độc đảng, tôi quy kết trách nhiệm lên đảng. Theo tôi hiểu, tình hình cuối tháng Năm là bất định bởi vì sự cọng hưởng của nhiều nguyên nhân tương tác, liệt kê ở đây và bàn rộng sau đó:
Tỷ lệ lây nhiễm cơ bản với covid vi rút nguyên bản tuy nhỏ nhưng không phải là hoàn toàn chấm dứt (hình 1), mặc dù với tốc độ phát triển theo cấp số nhân, khả năng bùng phát vẫn còn.
Các biến thể có khả năng rất khác với covid vi rút nguyên bản lây lan đến Việt Nam từ nước ngoài có khả năng thay thế vi rút nguyên bản trong phân phối các biến thể lây lan trong nước (3).
Các lễ lạc vào ngày 30 tháng Tư và bầu cử quốc hội giảm đi sự an toàn của toàn dân, dẫn đến các sự cố siêu lây lan trên toàn quốc (tuy rằng gần đây để mị dân và mị dư luận thế giới, đảng đỗ thừa sự lây lan vào các biến thể mới “phát hiện lần đầu” ở Việt Nam, dữ liệu bên dưới).
Khi nhiều nơi trên thế giới đang bị đại dịch hoành hành và họ cố tiêm vắc xin cho dân họ, thì việc mua sắm vắc xin trong cuộc chạy đua tiêm chủng trên toàn thế giới đang diễn ra và lẽ ra đảng phải nhảy vào mua vắc xin càng sớm càng tốt.
Lây nhiễm cơ bản với covid vi rút nguyên bản
Trong tháng Ba và tháng Tư, trung bình số ca mỗi ngày trong hai tháng nầy là 9 ca (nhỏ nhất: 0, lớn nhất 45 ca), theo dữ liệu Việt Nam đã báo cáo cho tổ chức Y tế Thế giới (2). Một số trong các ca nầy là nhập vào từ nước ngoài (3). Bởi vì vậy mà tổ chức nầy lúc nào cũng nhấn mạnh là không ai an toàn cho đến khi mọi người đều an toàn. Lãnh đạo ở các nước hầu hết đều có tầm nhìn về nguy cơ lây lan xuyên biên giới như vậy và họ làm việc không ngừng để tái lập an toàn cho dân họ. Nếu họ có khả năng cao, thì các lãnh đạo nầy nghĩ đến an toàn của dân ở các vùng bị dịch nặng. Đảng ở Việt Nam không phải là loại lãnh đạo nầy.
Biến thể nguyên bản từ Anh quốc và Ấn độ
Kể từ khi biến thể SARS-CoV-2 được gọi là B.1.617 phát hiện ở Ấn Độ vào cuối năm ngoái, nó đã lây lan sang hàng chục quốc gia khác - bao gồm Hoa Kỳ, Singapore và Vương quốc Anh, nơi nó đã trở nên phổ biến và thống trị ở một số khu vực (3). Hơn nữa, dòng lao động di cư ở lục địa Đông Nam Á và các biên giới thiên nhiên khó kiểm soát có thể làm gia tăng sự lây truyền qua biên giới. Thái Lan và Việt Nam đã đối phó với những rủi ro do các biến thể virus mới gây ra bằng cách thắt chặt đáng kể an ninh biên giới để ngăn chặn các hành vi xâm nhập bất hợp pháp.
Kể từ đó, các nhà nghiên cứu đã xác định được ba biến thể phụ, được gọi là B.1.617.1 (‘nguyên bản’ B.1.617), B.1.617.2 và B.1.617.3, mỗi loại có cấu tạo gen hơi khác nhau (4).
Hiện các nhà nghiên cứu đang gấp rút điều tra các biến thể này và tìm ra cách chúng có thể ảnh hưởng đến khuynh hướng của đại dịch ở các quốc gia mà chúng đã có chỗ đứng. Các câu hỏi chính vẫn là về tốc độ lây lan của các biến thể, khả năng né tránh hệ thống miễn dịch của người bị lây lan và liệu các biến thể có gây ra bệnh nặng hơn hay không.
Rất nhiều nghiên cứu này ở dạng dịch tễ học tiêu chuẩn - xác nhận các trường hợp COVID-19 thông qua xét nghiệm, xác định các biến thể gây nhiễm trùng và tham chiếu và so sánh các dữ liệu này với các triệu chứng lâm sàng và tình trạng tiêm chủng của mọi người. Các nhà khoa học cũng có thể thu thập thông tin chi tiết từ dữ liệu giải trình tự bộ gen, xác định những đột biến nào hiện diện trong các loại biến thể phụ của biến thể B.1.617 và so sánh chúng với các đột biến trong các biến thể trước đó mà hành vi của các biến thể nầy được hiểu rõ hơn.
Truyền tải nhiều hơn (4)
Julian Tang, nhà virus học tư vấn tại Bệnh viện Hoàng gia Leicester, Vương quốc Anh cho biết: “Tôi xem xét các đột biến riêng lẻ bởi vì chúng có những đặc tính riêng biệt mà chúng tôi nghĩ có thể mang lại khả năng lây truyền cao hơn.” Khả năng lây truyền gia tăng - một thước đo về mức độ nhanh chóng của các biến thể có thể lây lan từ người sang người - có thể đẩy nhanh các đợt bùng phát, điều này có thể gây áp lực nhiều hơn cho các hệ thống chăm sóc sức khỏe và các biện pháp đối phó như chương trình tiêm chủng. Ví dụ, biến thể B.1.617.2 có các đột biến được gọi là 452R và 478K, mà Tang cho biết cả hai đều có liên quan đến việc tăng khả năng lây truyền. Cả hai đột biến đều làm thay đổi protein đột biến mà vi rút sử dụng để xâm nhập vào tế bào người.
Các nhà nghiên cứu cũng có thể nhanh chóng theo dõi sự lây lan của B.1.617.2 bởi vì bộ gen của nó chứa một điểm đánh dấu mà biến thể B.1.1.7 nguyên bản thiếu. Sự hiện diện của điểm đánh dấu này - được gọi là 'mục tiêu gen S' - có thể được nhìn thấy trong kết quả của một số xét nghiệm PCR được sử dụng để xác nhận các trường hợp mắc COVID-19, vì vậy các nhà nghiên cứu có thể sử dụng số lần truy cập mục tiêu S dương tính làm đại diện để nhanh chóng lập bản đồ sự lan rộng của B.1.617.2, mà không cần làm giải trình tự bộ gen một cách đầy đủ. Cả hai xét nghiệm gen S và dữ liệu giải trình tự chi tiết hơn từ các mẫu vi rút ở Anh cho thấy B.1.617.2 đang cạnh tranh với hai loại phụ B.1.617 khác và thay thế B.1.1.7 - một biến thể được xác định ở đông nam nước Anh vào cuối năm 2020 - như biến thể phổ biến nhất gây ra các ca nhiễm mới trong nước Anh.
Trong một báo cáo được công bố vào ngày 12 tháng 5, một ủy ban cố vấn của chính phủ Vương quốc Anh được gọi là Nhóm khoa học về mô hình đại dịch cúm, nhóm hoạt động cho biết có “khả năng thực tế” rằng B.1.617.2 lây truyền nhiều hơn 50% so với B.1.1.7, theo dữ liệu có sẵn.
Thoát khỏi hệ miễn dịch (4)
Một câu hỏi khác mà các nhà nghiên cứu muốn giải quyết là liệu vắc xin có còn hiệu quả chống lại các biến thể B.1.617 hay không. Nếu bất kỳ chủng nào trong số này có thể trốn tránh sự bảo vệ miễn dịch do tiêm chủng hoặc do tiếp xúc với vi-rút trước đó, chúng có thể kích hoạt các đợt lây nhiễm mới đáng kể và vô hiệu hóa các kế hoạch phòng chống lây lan và chương trình tiêm vắc xin rộng rãi trong dân.
Về lý thuyết, sự lây lan nhanh chóng của B.1.617.2 ở Vương quốc Anh - nơi hơn 50% dân số đã được tiêm ít nhất một liều vắc-xin COVID-19 - có thể cho thấy các biến chứng có thể có khả năng thoát khỏi sự bảo vệ của vắc-xin. Nhưng nghiên cứu cho rằng có rất ít bằng chứng cho thấy việc thoát khỏi hệ miễn dịch từ vắc-xin đang làm gia tăng các trường hợp mắc bệnh. Dữ liệu sơ bộ từ Bolton, một điểm nóng bùng phát ở Tây Bắc nước Anh, từ giữa tháng 5 cho thấy hầu hết những người ở đó nhập viện vì COVID-19 do B.1.617.2 gây ra đều chưa được tiêm phòng. Khoảng 5 trong số 18 người nhập viện có kết quả xét nghiệm dương tính với biến thể này đã nhận được một liều vắc-xin duy nhất và chỉ một người đã được tiêm cả hai liều.
Các dữ liệu khác cho thấy rằng các ca nhiễm với biến thể B.1.617.2 ở tây bắc nước Anh ban đầu tập trung ở thanh thiếu niên, những người không được tiêm chủng thường xuyên. Mặc dù biến thể này sau đó đã lây lan sang những người ở độ tuổi ba mươi và bốn mươi, nhưng những người ở độ tuổi năm mươi - những người có nhiều khả năng đã tiêm cả hai liều vắc-xin - có tỷ lệ nhiễm bệnh thấp hơn. “Điều đó thật đáng yên tâm,” một nhà nghiên cứu ở Anh nói.
Dữ liệu giải trình tự gen cho thấy rằng sự lây lan nhanh chóng của B.1.617.2 ít có khả năng gây ra vấn đề cho các nỗ lực tiêm chủng hơn là sự lây lan của B.1.617.1. Các nhà nghiên cứu cho biết các đột biến 452R và 478K được xác định trong B.1.617.2 đều liên quan đến việc thoát khỏi vắc xin cũng như tăng khả năng lây truyền. Nhưng B.1.617.1 cũng mang một đột biến khác được gọi là 484Q, có liên quan mạnh mẽ hơn đến việc thoát khỏi vắc-xin. Đột biến này không được tìm thấy trong B.1.617.2.
Gia tăng trọng bệnh (4)
Julian Tang cho biết chắc chắn rằng không có đột biến nào trong bất kỳ kiểu phụ nào của biến thể B.1.617 có liên quan đến việc gia tăng mức độ nghiêm trọng của bệnh.
Các nhà nghiên cứu cũng có thể tiến hành các thử nghiệm trong phòng thí nghiệm để kiểm tra xem các kháng thể vô hiệu hóa các biến thể khác nhau tốt như thế nào. Một nghiên cứu được công bố vào ngày 17 tháng 5 trên tạp chí Nature Medicine cho thấy rằng những thử nghiệm như vậy có tính "dự đoán cao" về khả năng bảo vệ miễn dịch trong thế giới thực. Một số nghiên cứu trong phòng thí nghiệm chỉ ra rằng vắc-xin có thể kém hiệu quả hơn đối với loại phụ B.1.617.1. Kết quả từ các thí nghiệm tương tự với B.1.617.2 vẫn chưa được công bố, nhưng dữ liệu do Y tế Công cọng ở Anh công bố vào ngày 23 tháng 5 cho thấy vắc xin của Pfizer-BioNTech và Oxford-AstraZeneca có hiệu quả chống lại B.1.617.2 sau hai liều.
Siêu lây lan
Trong đại dịch trên toàn thế giới, đã có hơn 2.000 trường hợp “siêu lây lan” được ghi nhận, trong đó một người nhiễm bệnh đã lây nhiễm cho nhiều người khác trong một khoảng thời gian ngắn (5). Hầu hết tất cả đều xảy ra trong không gian kín (như nhà ở và nơi làm việc trong nhà) và liên quan đến các nhóm lớn tụ tập trong không gian thông gió kém. Điều đó cho thấy SARS-CoV-2 là một loại vi-rút di chuyển dễ dàng trong không khí, trái ngược với niềm tin ban đầu rằng các cuộc chạm trán trong phạm vi ngắn và bề mặt bị nhiễm là những rủi ro chính.
Tuy biến thể mới nhập vào Việt Nam góp phần vào đợt bùng phát đầu tháng Năm, việc đảng tổ chức mừng lễ 30 tháng Tư trên khắp nước, cũng như chủ động đốt thúc dân đi bầu có khả năng lập đi lập lại các vụ lây lan trong không gian kín ở mọi miền mọi vùng trên toàn lãnh thổ. Đảng không có tầm nhìn xa để có thể thấy được những việc như thế nầy.
Vai trò của vắc xin
Tình hình về lây lan do các biến thể tạo nên các đợt lây nhiễm cao nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đảm bảo chương trình vắc xin sâu rộng trong dân (3). Một năm trước, Hoa Kỳ và Châu Âu đã vật lộn để kiềm chế đại dịch, trong khi nhiều quốc gia Châu Á - Thái Bình Dương được ca ngợi vì phản ứng hiệu quả với đại dịch, bao gồm biên giới khép kín, chính sách kiểm dịch nghiêm ngặt, truy tìm liên lạc và nhắn tin công khai và rộng rãi về mức lây lan. Tuy nhiên, tình hình hiện nay đang đảo ngược lại. Việc triển khai vắc xin bị đình trệ ở nhiều quốc gia châu Á - Thái Bình Dương, khiến các nước nầy không thể nới lỏng các hạn chế đi lại và mở cửa nền kinh tế của họ như Hoa Kỳ và châu Âu, những quốc gia đã tiêm ít nhất một liều cho khoảng hơn 40% dân số của họ.
Trong khi tất cả các quốc gia Đông Nam Á đã bắt đầu triển khai vắc xin, tỷ lệ này sẽ khác nhau theo từng nước. Theo số liệu của Đại học Oxford, Singapore đang dẫn đầu khu vực về tỷ lệ tiêm chủng, với hơn 30% dân số được tiêm ít nhất một liều và gần 25% được tiêm chủng đầy đủ với 2 liều tính đến ngày 22 tháng 5. Tuy nhiên, các quốc gia Đông Nam Á khác mà nghèo hơn và có dân số lớn hơn bị tụt hậu xa hơn. Ví dụ, Việt Nam mới tiêm vắc xin cho 1% dân số trong khi tỷ lệ này ở Philippines và Thái Lan chỉ đạt 2%.
Phản ứng của đảng
Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thanh Long (NTL) tuyên bố “Chúng tôi đã phát hiện ra một biến thể lai mới từ các chủng Ấn Độ và Anh,” trong cuộc họp quốc gia về đại dịch hôm thứ Bảy ngày 29/05/2021 (6). “Đặc điểm của chủng này là phát tán nhanh trong không khí. Nồng độ virus trong dịch họng tăng nhanh và lây lan rất mạnh ra môi trường xung quanh ”. NTL không nói rõ số trường hợp được ghi nhận với biến thể mới này nhưng cho biết Việt Nam sẽ sớm công bố việc phát hiện ra các chủng di truyền của các biến thể nầy. Cũng theo Bộ Y tế, có bảy biến thể coronavirus được biết đến ở Việt Nam trước khi NTL thông báo.
Thủ tướng Phạm Minh Chính (PMC) ngày 19/5 nói một số địa phương chưa từng xảy ra dịch bệnh nên chưa có kinh nghiệm, còn chậm trễ, lúng túng ứng phó khi dịch bùng phát (7). Đợt dịch lần này do nguồn bệnh xâm nhập từ bên ngoài qua đường nhập cảnh. Trong khi đó công tác quản lý nhập cảnh, đấu tranh ngăn chặn nhập cảnh trái phép, kiểm soát và xử lý cư trú trái phép chưa chặt chẽ, còn sơ hở. Việc quản lý cách ly người nhập cảnh, theo dõi y tế sau cách ly thiếu chặt chẽ. Một số cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, người dân chủ quan, mất cảnh giác. Một số đơn vị, địa phương thực hiện chưa đầy đủ yêu cầu 4 tại chỗ. Quy định về phòng chống dịch bệnh có bất cập, chưa sát thực tế.
PMC yêu cầu các bộ ngành kịp thời tháo gỡ khó khăn cho các địa phương, nhất là các địa phương trọng điểm, với phương châm “ba không” – không nói thiếu tiền, không nói thiếu nguồn nhân lực và không nói thiếu thể chế – (8). Theo PMC, phải vận dụng mọi biện pháp để tiếp cận, huy động nguồn lực hợp pháp mua vắc xin. Người dân, doanh nghiệp, các cơ quan, tổ chức và địa phương có thể đóng góp ý kiến, phương pháp, tiền của và phát huy các mối quan hệ để mua vắc xin.
Câu hỏi cho đảng
Tại sao và lãnh đạo làm gì mà đến bây giờ mới bừng tỉnh để lo mua vắc xin?
Tại sao Thái Lan có khoảng 3000 ca mỗi ngày mà vẫn chưa đủ để phát hiện biến thể lai mới mà Việt Nam chỉ có khoảng hơn 100 ca mỗi ngày lại phát hiện ra một biến thể lai mới từ các chủng Ấn độ và Anh? Có đúng không là phải cần hàng trăm nghìn lần sao chép của vi rút để nảy sinh một biến thể đáng quan tâm?
Dữ liệu nào mà Bộ trưởng Y tế NTL nói là cái “biến thể mới phát hiện ở Việt Nam” là “… Đặc điểm của chủng này là phát tán nhanh trong không khí. Nồng độ virus trong dịch họng tăng nhanh và lây lan rất mạnh ra môi trường xung quanh ”. Có đúng không là các ông không những đã phát hiện biến thể lai mới và có đủ thời gian để theo dõi hành vi của biến thể nầy thông qua nghiên cứu khoa học?
Động cơ nào mà NTL tuyên bố như vậy để báo chí toàn thế giới lập đi lập lại những tuyên bố nầy?
Tại sao đến bây giờ Thủ Tướng PMC mới vận dụng mọi biện pháp để tiếp cận, huy động nguồn lực hợp pháp mua vắc xin? Có phải các nước đã tranh nhau mua vắc xin hơn một năm nay?
Nguồn:
Số 1. Coronavirus COVID-19 Global Cases by the Center for Systems Science and Engineering (CSSE) at Johns Hopkins University (JHU). https://coronavirus.jhu.edu/map.html
Số 2. Coronavirus Pandemic (COVID-19) – the data. https://ourworldindata.org/coronavirus-data?country=~VNM
Số 3. https://www.csis.org/programs/southeast-asia-program/southeast-asia-covid-19-tracker-0#National%20Responses
Số 4. David Adam. What scientists know about new, fast-spreading coronavirus variants. https://www.nature.com/articles/d41586-021-01390-4
Số 5. Nature. Superspreading drives the COVID pandemic — and could help to tame it. https://www.nature.com/articles/d41586-021-00460-x
Số 6. https://www.theguardian.com/world/2021/may/29/vietnam-discovers-new-hybrid-covid-variant-state-media-reports
Số 7. https://cvdvn.net/2021/05/18/thu-tuong-chi-ra-7-nguyen-nhan-bung-phat-dich-benh/
Số 8. https://cvdvn.net/2021/05/30/huy-dong-moi-nguon-luc-mua-vac-xin/
Không có nhận xét nào