Biển Đông: Ai có lợi nhất trong việc Philippines hoãn quyết định chấm dứt VFA với Hoa Kỳ?

Nhận định về việc trì hoãn quyết định chấm dứt Thỏa thuận Thăm viếng Quân sự (VFA) với Hoa Kỳ, GS Carl Thayer nói chính thức thì Tổng thống Duterte giải thích quyết định này là để đáp lại đề nghị hỗ trợ Philippines chống lại đại dịch của Tổng thống Trump.

Biển Đông: Ai có lợi nhất trong việc Philippines hoãn quyết định chấm dứt VFA với Hoa Kỳ?

Tuy nhiên, nhà nghiên cứu chính trị Việt Nam và bang giao quốc tế vạch ra là, việc Duterte quay về với Trung Quốc trong bốn năm qua không mang lại lợi ích kinh tế gì cho Philippines như dự đoán ban đầu. Và lập trường ủng hộ Bắc Kinh của Duterte cũng đã không ngăn cản Trung Quốc tiếp tục thúc đẩy việc khẳng định quyền kiểm soát các đảo và vùng biển mà Philippines tuyên bố chủ quyền.

Trao đổi với BBC News Tiếng Việt qua email từ Canberra, Úc hôm 4/6, GS Carl Thayer nói rằng đồng thời, Hoa Kỳ cũng đã hết sức cố gắng để không cho mối quan hệ song phương xấu đi đến mức rạn nứt.

GS Carl Thayer: Tổng thống Trump đích thân và nhiều lần mời Duterte đến thăm Hoa Kỳ. Ngoại trưởng Mike Pompeo cũng đã làm rõ cam kết của Hoa Kỳ đối với Philippines ở Biển Đông theo Hiệp ước Phòng thủ Lẫn nhau (MDT) năm 1951. Tháng trước, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ cũng đã chấp thuận việc bán một loạt vũ khí tiên tiến trị giá hơn 2 tỷ đôla cho Philippines.

Tóm lại, đã có sự phản đối trong chính phủ Philippines - gồm cả các quan chức quốc phòng cấp cao - về việc chấm dứt VFA với Hoa Kỳ. Cũng đã có sự phản kháng về mặt pháp lý của các thượng nghị sĩ, những người tìm kiếm phán quyết của Tòa án tối cao về việc liệu Duterte có quyền thu hồi VFA mà không có sự chấp thuận của Quốc hội hay không. Cuối cùng, thì dư luận Philippines trở nên bất mãn với Trung Quốc trong khi tỷ lệ thân Mỹ lên cao nhất trong số các quốc gia Đông Nam Á trong cuộc trưng cầu dân ý gần đây.

Việc tổng thống Duterte đưa ra thông báo 180 ngày về việc chấm dứt VFA , là một phản ứng giận dữ trước việc Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ từ chối cấp Visa cho Thượng nghị sĩ Ronald "Bato" Muff Dela Rosa thân thiết của Tổng thống Duterte. Chỉ có thể suy đoán rằng các nhà ngoại giao Mỹ cả ở Manila và Washington đã có các cuộc đàm phán bí mật để loại bỏ sự việc gây khó chịu đặc biệt này. Đồng thời, các quan chức quốc phòng Hoa Kỳ có lẽ cũng đã làm việc hết tốc lực để tìm ra các cách thức và phương tiện để củng cố liên minh giữa hai bên thông qua các chương trình đào tạo.

BBC: GS nghĩ Bắc Kinh sẽ phản ứng thế nào, họ có thể làm gì để trừng phạt Philippines vì quyết định này?

GS Carl Thayer: Bắc Kinh sẽ tính toán đường dài. Trung Quốc sẽ tinh tế trong việc gây áp lực lên Philippines. Trung Quốc sẽ nhử 'củ cà rốt' trong quan hệ kinh tế trong khi vẫn liên tục gây áp lực ở Biển Tây Philippines.

Trung Quốc sẽ tiếp tục hỗ trợ Philippines trong việc chống lại mối đe dọa của COVID-19. Trung Quốc cũng có thể chơi thẻ bài 'Vành đai và Con đường' bằng cách thông báo hỗ trợ tài chính cho dự án cưng Xây dựng, Xây dựng, Xây dựng của Duterte, vào thời điểm thích hợp.

Trong khi đó, bộ máy tuyên truyền của Trung Quốc sẽ tận dụng những nhược điểm của Hoa Kỳ - sự lây lan của virus corona trong Hải quân Hoa Kỳ và tình trạng bất ổn dân sự ở nước này. Trung Quốc sẽ lập luận rằng Hoa Kỳ là một đồng minh không đáng tin cậy.

Trung Quốc sẽ thể hiện sự kiềm chế trong các hành động công khai trong khi tiếp tục thách thức các tàu hải quân và máy bay quân sự của Philippines khi họ đi qua Biển Tây Philippines, Trung Quốc cũng sẽ duy trì sự hiện diện của cái gọi là 'ngư dân' của họ ở vùng biển quanh Pagasa.

BBC: Việc Philippines tạm hoãn quyết định chấm dứt VFA với Mỹ sẽ ảnh hưởng đến các cuộc xung đột ở Biển Đông ra sao? Những quốc gia nào sẽ có lợi nhất?

GS Carl Thayer: Việc tạm hoãn chấm dứt VFA trong 6 tháng có thể được kéo dài thêm 6 tháng nữa. Nếu không đạt được thỏa thuận, đồng hồ sẽ được đặt lại và việc chấm dứt sẽ tiếp tục. Sáu tháng tới đây sẽ là khoảng thời gian tế nhị khi Manila và Washington tìm ra cách để hướng tới tương lai.

Nếu VFA không bị bãi bỏ, sự hồi sinh của liên minh Hoa Kỳ-Philippines sẽ góp phần ổn định Biển Đông. Sự hiện diện quân sự của Hoa Kỳ tại Philippines theo Thỏa thuận Tăng cường Hợp tác Quốc phòng sẽ đóng vai trò như một biện pháp răn đe, đặc biệt là sau cam kết bằng lời sẽ khởi động Hiệp ước Phòng thủ Lẫn nhau (MDT) nếu lực lượng quân đội Philippines bị tấn công. Hoa Kỳ có thể hỗ trợ nhận thức về lĩnh vực hàng hải, huấn luyện Lực lượng Vũ trang Philippines để bảo vệ lãnh thổ, và bằng cách duy trì sự hiện diện của lực lượng hải quân và không quân Hoa Kỳ tại đây.

Sự hồi sinh của mối quan hệ quốc phòng tốt giữa Philippines và Hoa Kỳ có thể thu hút sự hỗ trợ từ Nhật Bản, Úc và các cường quốc hàng hải khác cho sự kết hợp các hoạt động hải quân ở Biển Đông.

Việt Nam, Malaysia và Indonesia đều được hưởng lợi từ trấn an này của Hoa Kỳ. Việt Nam giờ sẽ ít phải đối mặt hơn với áp lực cho Hải quân Hoa Kỳ quyền truy cập nhiều hơn vào các cảng của mình.

BBC: Cụ thể quyết định trì hoãn quyết định chấm dứt VFA với Mỹ của Philippines giúp Việt Nam như thế nào trong việc khẳng định chủ quyền ở Biển Đông?

GS Carl Thayer: Hoa Kỳ gần đây đã gửi công hàm lên Liên Hiệp Quốc phản đối và thách thức các yêu sách của Trung Quốc với các quyền lịch sử, cũng như việc Trung Quốc khẳng định chủ quyền đối với các đảo ở vùng Biển Đông.

Sự can thiệp gần đây của hải quân Hoa Kỳ vào vùng biển ngoài khơi Đông Malaysia để hỗ trợ thăm dò dầu khí trước sự quấy rối của Trung Quốc cũng đã bày tỏ sự khuyến khích rằng Hoa Kỳ sẽ làm điều tương tự nếu Trung Quốc thách thức bất kỳ hoạt động thăm dò dầu khí nào ở vùng biển Việt Nam gần Bãi Tư Chính.

Việt Nam và Indonesia sẽ được khích lệ bởi thách thức pháp lý của Hoa Kỳ với Trung Quốc vì điều này củng cố đệ trình của họ lên Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc.

BBC: Theo giáo sư,quyết định vừa rồi của Philippinescòn mang ý nghĩa gì nữa không?

GS Carl Thayer:Philippines gần đây đã có chính sách tuyên bố mạnh mẽ hơn về chủ quyền tại Biển Đông thông qua các lập luận pháp lý dựa trên Phán quyết của Tòa Trọng tài năm 2016, trong vụ kiện chống lại Trung Quốc. Philippines cũng đề nghị hỗ trợ ngoại giao cho Việt Nam sau vụ chìm tàu đánh cá Việt Nam vào tháng Tư vừa qua.

Hai nước là đối tác chiến lược. Có khả năng là Philippines và Việt Nam sẽ phối hợp tốt hơn các chính sách Biển Đông của họ, đặc biệt là các chiến lược pháp lý. Vào một thời điểm nào đó trong tương lai, máy bay trinh sát hàng hải và tàu hải quân của Hoa Kỳ có thể thực hiện các chuyến thăm tạm thời tới cả hai nước khi họ bay qua và đi vào biển Đông.

Tina Hà Giang

(BBC)