Tiến sĩ Maximilian Mayer (*) nhận thấy giới lãnh đạo của Trung Quốc đang ở trong một cuộc khủng hoảng niềm tin lớn.
 |
Làn sóng Đức: Giới
lãnh đạo Trung Quốc đã phản ứng muộn, nhưng sau đó rất quyết liệt: họ
cách ly hàng triệu người. Cuộc sống công cộng ít nhiều đã ngưng trệ.
Những biện pháp này có gì sai không?
-Maximilian Mayer:
Về cơ bản thì tất nhiên có thể dự đoán trước một việc như thế từ hệ
thống chính trị này. Về một mặt thì che giấu thông tin. Ưu tiên chính
trị đi trước ưu tiên y tế. Đặc biệt ở cấp địa phương thì đây là phương
thức hành động bình thường của chính quyền địa phương. Đã xảy ra tương
tự như vậy với dịch SARS năm 2003. Về mặt này, chính phủ Trung Quốc –
trái với những gì họ tuyên bố – đã không học được bài học nào từ dịch
SARS, hoàn toàn ngược lại.
Mặt
khác, toàn thể kho công cụ của chế độ độc tài đã bộc lộ ra ở đây. Điều
đó cũng gây ngạc nhiên cho nhiều người Trung Quốc, rằng khả năng kiểm
soát của chính phủ thật ra rộng lớn cho tới đâu. Nhà nước Trung Quốc
cũng đã khai thác triệt để kho công cụ có sẵn này, với việc sử dụng các
công nghệ mới như máy bay điều khiển từ xa, trí tuệ nhân tạo và các hệ
thống giám sát thông minh khác. Nhưng họ cũng sử dụng cả những cách kiểm
soát tương tự, truyền thống, cụ thể từ tổ lao động cho tới các ủy ban
dân phố ở cấp địa phương đều đột nhiên được sử dụng như một cơ chế kiểm
soát để ghi lại nhiệt độ của mỗi người dân Trung Quốc hàng ngày và giám
sát việc ai được phép rời khỏi căn hộ và đi mua sắm vào lúc nào. Đây là
những hình thức cực đoan của kiểm soát và giới hạn đi lại. Vẫn còn phải
xem liệu tất cả những điều này sẽ ngăn chặn được dịch bệnh hay không.
Kiểm duyệt để kiểm soát
* Có thể duy trì việc giới hạn đi lại cực lớn này trong bao lâu?
-Tổ
chức Y tế Thế giới (WHO) đã khuyên không nên dùng những biện pháp quyết
liệt như vậy. Nhưng tất nhiên, WHO không thể chỉ trích công khai quốc
gia bị ảnh hưởng nhiều nhất tại một trận bùng phát dịch bệnh như vậy.
Nhưng
điều gì sẽ xảy ra nếu việc kiểm soát dịch bệnh được dỡ bỏ và lại có một
đợt lây nhiễm thứ hai? Bởi vì đó là điều rõ ràng: chính phủ không thể
giữ người dân như thế qua nhiều tháng và ít nhiều bóp nghẹt cả nền kinh
tế. Điều đó là không thể – Chủ tịch Tập Cận Bình cũng biết điều đó. Phải
có sự cân bằng giữa việc kiểm soát dịch bệnh một mặt và hoạt động kinh
tế ở mặt kia. Nhưng không ai thực sự biết tạo ra sự cân bằng này như thế
nào.
Ngoài
ra, tại thời điểm này đang có một sự hỗn loạn trong phối hợp khi so
sánh các thành phố, vùng và tỉnh khác nhau. Có những yêu cầu rất khác
nhau, nghiêm ngặt ít hay nhiều hơn đối với các công ty, đối với làm việc
tại nhà, cho người công nhân xa nhà, cho các trường học và đại học. Tôi
không thấy chính phủ làm thế nào để một mặt duy trì những biện pháp
cách ly này và mặt khác muốn các công ty hoạt động bình thường trở lại
từng bước một.
*Bất
chấp mọi sự kiểm soát chặt chẽ này, Đảng Cộng sản đã tạm thời mất kiểm
soát dư luận. Có nhiều cuộc thảo luận sôi nổi trên mạng xã hội, đặc biệt
là sau khi bác sĩ Li Wenliang qua đời, người đã cảnh báo sớm về loại
virus mới này và đã bị trừng phạt vì sự lan truyền của “tin đồn thất
thiệt”. Cái chết của anh ấy đã khởi động điều gì trong ý thức tập thể?
-Tôi
thức suốt đêm sau khi cái chết của bác sĩ Li được công bố vì nhận thấy
trên WeChat và Weibo của mình những gì đang diễn ra trên các phương tiện
truyền thông xã hội Trung Quốc. Điều đó chưa từng có trong những năm
gần đây. Người ta không thể nhớ được điều gì tương tự như vậy.
Một
lý do, Li là một bác sĩ rất đơn giản, không phải là một nhân vật chính
trị, không phải là nhà khoa học nổi tiếng hay một nhà hoạt động nhân
quyền. Anh ấy là một chàng trai bình thường, người thực sự đã làm công
việc của mình và chỉ trích cách đối phó vô nghĩa và, sau này lộ ra là,
cực kỳ nguy hiểm của chính quyền địa phương. Sau đó, anh ấy cũng công
khai bày tỏ sự chỉ trích chung về việc đàn áp thông tin.
 |
| Tiến sĩ Maximilian Mayer tại Diễn đàn An ninh Quốc tế ở Bonn năm 2019. Hình: DW. |
Và
tấn bi kịch, rằng anh ta đã chết vì virus chính anh ấy đã cảnh báo vào
cuối tháng 12 mà tất nhiên không biết chính xác nó là gì – lúc đó hàng
triệu người Trung Quốc đã nói: Không, không thể như thế được!
Tất
nhiên, không phải ai cũng xoay lại trực diện với chính phủ. Có nhiều
hình thức phê bình khác nhau, những hình thức bất mãn, những hình thức
giận dữ và thất vọng. Nhưng có một số lượng không thể tin được về những
lời kêu gọi tự do ngôn luận sau khi cái chết của anh ấy được biết đến.
Nhân vật công chúng như các giáo sư đã viết thư ngỏ. Các nhà kiểm duyệt
và các bộ phận tuyên truyền không thể định hướng được nữa.
Chỉ
dần dần, kiểm duyệt mới lấy lại được quyền kiểm soát. Một mặt, nhiều
bài phê phán và bài viết trên mạng bị xóa đi. Mặt khác, một chiến dịch
truyền thông nhà nước đã bắt đầu trong những ngày gần đây, có nhiệm vụ
cho thấy các chính phủ và giới lãnh đạo nước ngoài đã ca ngợi chính phủ
Trung Quốc như thế nào về những biện pháp tốt của họ.
Khuấy động sự bất mãn trong giới tinh hoa
*Tạm thời cho phép chỉ trích, đó có thể là một cố gắng của chính phủ để làm giảm bớt áp lực hay không?
-Cũng
có thể. Nhưng tôi nghĩ lần bùng nổ cảm xúc này xuất hiện bất ngờ cho
đến mức chính phủ Trung Quốc không còn có thể quyết định cứ đơn giản xả
van áp suất một chút. Các phản ứng mạnh mẽ ấy hoàn toàn bất ngờ đối với
giới lãnh đạo.
*Quản lý khủng hoảng kém có gây hư hại cho uy quyền của Chủ tịch Tập Cận Bình hay không?
–Thế
nào đi chăng nữa thì thương hiệu Tập Cận Bình cũng đã bị hư hại, không
còn nghi ngờ gì nữa. Người ta có thể đọc được điều này qua vô số tin
ngắn và ý kiến và phê phán.
Mẹo
của chúnh quyền trung ương, nói rằng: “Ừ, chúng tôi làm việc tốt. Nhưng
ở cấp địa phương thì có những cán bộ bất tài, tham nhũng, vân vân”,
việc đánh lạc hướng hay nói cho đúng hơn là đẩy trách nhiệm vấn đề về
cho cấp dưới, coi như đã không thành công trong trường hợp này.
Tất
nhiên nó luôn được thử và bây giờ thì cũng có người đã bị trảm: Hai đại
diện cấp cao nhất của ủy ban y tế ở tỉnh Hồ Bắc tại miền trung Trung
Quốc vừa mới ra đi. Nhưng tôi nghĩ đối với nhiều người Trung Quốc, rõ
ràng dịch bệnh này là vấn đề của cả hệ thống và là một vấn đề có liên
quan đặc biệt đến cách lãnh đạo của người chủ tịch. Do đó, có thể cho
rằng người ta đã mất tin tưởng vào cá nhân Tập rất nhiều.
*Từ
trận động đất chính trị này, ông nghĩ sẽ có một sự suy nghĩ lại, một
cuộc cải cách sự tập trung quyền lực vào trung ương hay thậm chí có tự
do ngôn luận nhiều hơn không?
-Khó
có thể, mặc dù tất nhiên là khó có thể tiên đoán. Có nhiều khả năng
khác nhau: Nếu cuộc khủng hoảng kết thúc nhanh hoặc tương đối nhanh, có
khả năng nó sẽ thúc đẩy hơn nữa sự tập trung quyền lực và củng cố việc
kiểm soát ý kiến. Tức là cũng những việc đó nhưng sẽ được tiến hành
nhiều hơn nữa.
Khả
năng khác là sự bất mãn trong giới tinh hoa hàng đầu sẽ khuấy động lên,
ở giới mà Tập đã tạo ra nhiều kẻ thù cho mình với chiến dịch chống tham
nhũng nhưng cũng cả qua việc trì trệ cải cách của ông ta và với sự tôn
sùng cá nhân khiến người ta nhớ tới thời của Mao. Các thế lực này trong
ĐCSTQ giờ đây có thể có cơ hội đẩy lùi chính sách của Tập.
Điều
đó không có nghĩa là Tập, như là người chủ tịch, sẽ bị thay thế. Thay
vì vậy, có thể là sự cân bằng quyền lực nội bộ giữa các phe phái khác
nhau trong đảng có thể sẽ bị dịch chuyển theo chiều hướng bất lợi cho
ông ta.
Nếu
trường hợp này xảy ra, thì người ta có thể mong đợi rằng sẽ có thay
đổi, ví dụ như về việc cải cách kinh tế, hay vai trò của ý thức hệ sẽ bị
đẩy lùi lại, nhưng đặc biệt là sự sùng bái cá nhân Tập. Nhưng điều đó
hoàn toàn không có nghĩa là hệ thống độc tài này bất thình lình sẽ thay
đổi. Trong bất cứ trường hợp nào thì chúng ta không nên chờ đợi một sự
tự do hóa hay thậm chí dân chủ hóa.
*Tức là tự do ngôn luận cũng sẽ tiếp tục không có và một nhà nước giám sát sẽ tiếp tục được mở rộng?
-Điều
thứ nhì là một xu hướng mà chúng ta đã có thể quan sát được ngay từ bây
giờ. Trong cuộc khủng hoảng y tế này, nhà nước giám sát đã được mở rộng
thật nhiều. Một loại cơ chế giám sát sức khỏe kỹ thuật số đã được tạo
nên, cái ban đầu đã đáp ứng một chức năng hữu ích trong cuộc khủng hoảng
nhưng mà rồi có thể tiếp tục tồn tại.
Chúng
ta cũng đã biết đến một sự bình thường hóa những phương tiện khác
thường như vậy từ những vụ khủng bố ngày 11-09-2001. Sau đó, Hoa Kỳ có
một sự hạn chế về mặt cơ bản hay người ta có thể nói rằng đó là một sự
đào rỗng những quyền công dân và quyền tự do. Câu hỏi luôn được đặt ra
là: Những thứ đó có được tháo gỡ đi hay không? Cơ chế quản lý khủng
hoảng thuần túy có được bãi bỏ hay không?
Trước
hết, từ những gì chúng ta biết được từ cái được gọi là cuộc chiến tranh
chống khủng bố tiếp theo sau ngày 11/9 thì đã rõ: Không, sẽ không được
bãi bỏ. Còn ngược lại nữa: một khi những cơ chế giám sát đã được cài đặt
thì chúng sẽ tiếp tục tồn tại. Người ta cũng có thể chờ đợi những điều
tương tự như vậy ở Trung Quốc. Một số cơ chế mới nhằm theo dõi sức khỏe
và theo dõi cá nhân con người có khả năng được giữ lại sau khi các vấn
đề về hiệu quả và chi phí được làm rõ.
Alexander Freund
(*)
Nhà chính trị học Maximilian Mayer là Assistant Professor về Nghiên
cứu Quốc tế tại Đại học Nottingham Ningbo gần Thượng Hải và mới đây đã
rời Trung Quốc vì cuộc khủng hoảng COVID-19.
Cuộc phỏng vấn được thực hiện bởi Alexander Freund, đăng trên báo Làn Sóng Đức.
Phan Ba dịch
(Sài Gòn Nhỏ)
Không có nhận xét nào