Nghệ sĩ Phó An My, nổi tiếng với biệt
danh ''tiếng dương cầm bão tố'', một lần nữa gây chấn động. Lần này có
lẽ ít do buổi độc tấu piano của bà tại Nhà Hát Lớn Hà Nội, mà nhiều hơn
là do can thiệp thô bạo của an ninh (1). Nhiều người cho rằng đêm nhạc
mang tên gọi ''Tỉnh'' khiến chính quyền lo sợ. Tuy nhiên, câu chuyện có
thể có những ý nghĩa sâu xa hơn nhiều.
 |
| Nghệ sĩ dương cầm Phó An My.ảnh chụp màn hình: Anninhthudo |
Một
nhà bình luận âm nhạc Việt Nam ghi nhận, ''trước “Bóng,” “Lửa,” “Gió”…
khán giả rất khó hình dung sự đồng điệu của cây đàn piano với các làn
điệu chèo, tuồng, hát văn… trong cùng một tiết mục trên sân khấu. Thế
nhưng, Phó An My đã dẫn dắt công chúng từ những nghi ngại ban đầu đến
trạng thái bất ngờ, thậm chí là cảm giác “sửng sốt’’''.
Lần
này Phó An My cùng ê kíp, nhà soạn nhạc Đặng Tuệ Nguyên và đạo diễn
Đặng Xuân Trường, đã chọn một con đường khác. Độc hành với cây đàn
piano, Phó An My chuyển đến công chúng cảm xúc choáng ngợp của bà trước
Thiên nhiên vĩ đại, qua hơi thở của ca trù, thứ âm nhạc bác học tinh túy
của Việt Nam.
Vài
tuần trước cuộc biểu diễn, người nghệ sĩ dương cầm này đã phải đối mặt
với các áp lực chưa từng có trong đời, từ phía an ninh, cũng như trên
mạng xã hội. Tuy nhiên, đêm diễn ngày 24/11 rốt cuộc đã diễn ra.
***
Trước hết, mời quý vị nghe nhận xét của họa sĩ Lê Quảng Hà về đêm diễn ''Tỉnh'' :
''Có
thể nhận xét là chưa một lần nào tôi xem một buổi biểu diễn hoàn thiện
từ góc độ ánh sáng, cho đến sân khấu mang tính nghệ thuật đến thế. Tôi
chẳng hiểu tại sao một buổi biểu diễn như thế mà công an lại phải làm
phiền như thế. Tôi nghĩ có lẽ chỉ có mỗi chữ Tỉnh là họ sợ. Họ sợ Dân
tỉnh. Nhưng mà câu chuyện giải quyết xong, việc này cũng khá êm đẹp
rồi''.
Hạnh phúc trong đau đớn
Nghệ
sĩ Phó An My chắc chắn đã hạnh phúc, bởi giấc mơ 15 năm về trước của bà
đã thành hiện thực. Cuộc trình diễn đã hoàn tất, tuy nhiên, trong tâm
hồn của người nghệ sĩ, hạnh phúc xen lẫn nỗi đau, niềm thất vọng mênh
mang. Sau đây là một tâm sự của bà Phó An My với RFI Tiếng Việt, hôm sau
đêm diễn :
''Có
một khoảng khắc không bao giờ tôi quên, khi có một người tặng hoa tôi.
Tôi vẫn ôm bó hoa đó kịp thời, trong lúc an ninh cản trở việc ấy. Tôi
không hiểu tại sao ? Và người tặng hoa tôi cũng không hiểu tại sao lại
thế ? Không thể đối xử với nhau như thế này ! Đông an ninh như một sự
kiện gì đấy phản quốc ! Tại sao ? Tại sao chúng ta đối xử với nhau như
thế này ? Cũng có một người nhiếp ảnh hôm nay, tôi phải gọi điện (xin
lỗi), người ấy tưởng tôi bầy trò ra để an ninh đến và không cho ông ấy
chụp ảnh. Ông ấy dỗi, ông ấy bỏ về… Tôi không biết tôi còn phải xin lỗi
bao nhiêu người nữa ! ''.
Đồng hành của Green Trees
Một
trong các lý do khiến buổi biểu diễn của Phó An My bị chính quyền chú ý
là do mối quan hệ giữa nghệ sĩ với những thành viên tổ chức bảo vệ môi
trường Green Trees, đặc biệt với ông Đặng Vũ Lượng, nhạc sĩ và cũng là
người bạn đồng hành của bà.
''Họ
lo ngại là Green Trees sẽ có thể làm một điều gì đấy, họ phải ngăn chặn
từ trước. Trước đó, họ đã luôn luôn cảnh báo ê kíp của đêm diễn rằng sẽ
bị theo dõi an ninh chặt chẽ, bởi vì sẽ có các thế lực phản động đứng
đằng sau. Chuyện này thì rất đáng ngạc nhiên, vì Greeen Trees từ trước
cũng chỉ hoạt động về môi trường, chưa làm điều gì sai trái với pháp
luật của Việt Nam'' (2).
Nhà
hoạt động xã hội, chuyên gia kinh tế Nguyễn Quang A, rất quan tâm đến
buổi diễn, cho dù ông không tham dự. Theo ông, chính quyền có lý do để
lo ngại đêm diễn ''Tỉnh'', không chỉ vì tổ chức môi trường Green Trees.
''Họ
sợ ! Mà họ sợ là đúng thôi. Bởi vì nghệ thuật, nhạc, phim ảnh. Những
cái ấy nó thấm vào những cảm xúc rất là sâu thẳm của con người. Và họ
chỉ muốn tất cả mọi người đều nghe bài hát Đêm nay có Bác Hồ gì đó, hay
về Đảng ta vinh quang gì đó. Một chế độ mà quen tẩy não con người rồi
thì nó dị ứng với những tác phẩm có tính mới lạ, và có thể gây tác động
sâu đậm đến suy tư của con người''.
Khao khát nghệ thuật đỉnh cao
Trên
thực tế, nhiều tuần, thậm chí nhiều tháng trước buổi diễn, báo chính
thức tại Việt Nam đã đăng tải hàng loạt bài viết ca ngợi ''Tỉnh'' - như
một cơ hội đánh thức ý thức môi trường trong xã hội Việt Nam. Nghệ thuật
làm thức tỉnh lòng người trong lĩnh vực môi trường dường như không còn
là điều cấm kỵ. Bên cạnh đó, xã hội Việt Nam cũng đang ngày càng khao
khát những tác phẩm âm nhạc vượt khỏi những lối mòn. Sau đây là nhận
định của nhà văn Đặng Thân.
''Tôi
thực sự cảm động khi xem câu chuyện được dẫn dắt qua tiếng đàn rất là
kinh điển như thế này ! Tôi chỉ có một mong muốn là những cái sản phẩm
nghệ thuật đỉnh cao này cần được đến với công chúng nhiều hơn. Bởi vì,
cho đến giờ phút này, chúng ta thấy ở môi trường như ở Việt Nam, thì
nghệ thuật rất nghèo nàn và luẩn quẩn. Tôi thấy là công chúng đến với
đêm nhạc rất đông, không còn một chỗ trống. Có nghĩa là sự khao khát
được thưởng thức những chương trình như thế này của người dân, đặc biệt
như ở vùng Hà Nội đây là có, chỉ có điều là nguồn cung cực kỳ yếu và
thiếu ! ''.
''Tôi đánh thức chính mình''
Tại sao Phó An My lại chọn ''Tỉnh'' làm tiêu đề cho tác phẩm ? Sau đây là chia sẻ của nghệ sĩ :
''Cái
câu chuyện môi trường cả thế giới phải quan tâm đến. Khi môi trường nó
xấu đi, thì người giầu, người nghèo cũng như nhau. Chúng ta hưởng một
không khí như nhau. Nhưng đó chỉ là một góc ! Cái góc (riêng) của tôi là
gì ? Thiên nhiên là thứ tuyệt vời nhất của cuộc đời này. Chúng ta làm
gì ? Chúng ta chỉ là những con người nhỏ nhoi, chúng ta đang nỗ lực để
mô tả lại thiên nhiên. Thiên nhiên là thứ vĩ đại nhất ! Trong một khoảnh
khắc tôi chọn tên là ''TỈNH''. Tỉnh có gì là khốc liệt đâu ?!
Tỉnh
là gì ? Một ngày đẹp giời tôi tỉnh dậy, tôi cần phải tỉnh dậy ! Tôi
phải đánh thức chính tôi, để tôi không ngủ quên, quên là hàng ngày tôi
đang làm gì ! Tôi chỉ là một hạt cát của vũ trụ này. Tôi chỉ nghĩ là,
một ngày đẹp trời, giống như Vivandi, làm ''Bốn Mùa''… Tôi là người Việt
Nam, tôi tự hào về những câu chuyện của ông bà tôi để lại, tôi muốn đưa
được ngôn ngữ dân gian của Việt Nam đưa ra với thế giới. Để khi họ nghe
thấy một giai điệu đấy, họ bảo là : À đây là Việt Nam ! Đây là đất nước
tôi !''.
Cái đẹp… Thiên nhiên… sự lương thiện…
Nghệ sĩ Phó An My tâm sự thêm về những gửi gắm của bà qua tác phẩm :
''Thiên
nhiên là thứ vĩ đại nhất rồi ! Màu sắc thiên nhiên, khoảnh khắc thiên
nhiên, âm thanh của thiên nhiên ! Âm thanh là gì ? Có thể là, mình nghe
thấy tiếng chim hót, mình rất là rung động, mình nghe thấy tiếng xào xạc
của lá, mình nghe thấy tiếng gió, mình nghe thấy tất cả mọi thứ…. Mình
mường tượng ra, mình tạo ra một thứ âm thanh truyền tải cho con người.
Đó là giai điệu của âm nhạc ! Để nó (Thiên nhiên) đến gần với con người.
Cái đêm diễn này tôi hướng đến một sự đẹp đẽ. Khi tôi đưa ra một thông
điệp đẹp đẽ, tự nhiên con người sẽ lương thiện hơn. Chỉ có sự lương
thiện mới thay đổi được cuộc đời này. Cái đẹp của Thiên nhiên, cái đẹp
của mọi thứ đã cho mình, của vũ trụ để cho mình. Hãy tôn trọng nó ! ''.
Tác
phẩm ''Tỉnh'' không dính dáng đến bất cứ tuyên truyền chính trị nào là
điều mà nghệ sĩ dương cầm Phó An My nhấn mạnh trong cuộc trò chuyện của
bà với RFI. Với nhà văn Đặng Thân, thì giá trị của tác phẩm nghệ thuật
đỉnh cao này ''lớn hơn nhiều'' so với các tuyên truyền về ý nghĩa với
môi trường trong tác phẩm Phó An My, thường được báo chí, truyền thông
tại Việt Nam ca ngợi. Không chỉ là môi trường, theo nhà văn Đặng Thân,
điều mà ông cảm nhận qua tác phẩm này là chính "đời sống của con người
đang thực sự bị đe dọa".
Thức tỉnh: chuyện muôn thuở, mà cấp thiết
Những
tác phẩm cách tân, sâu sắc và tinh tế bao giờ cũng để lại những cảm
nhận đa chiều. Sau đây là một chia sẻ khác của tiến sĩ Nguyễn Quang A về
đêm diễn Tỉnh.
''Nhạc
của Phó An My có một cái nét rất là riêng của Phó An My. Tôi không nghĩ
là nó chỉ gắn với môi trường đâu. Cái Tỉnh ở đây rộng lắm. Không chỉ có
ý nghĩa về việc môi trường bị hủy hoại. Tỉnh ở đây nó sâu lắm ! Và
người ta sợ ở cái sâu ấy ! Thực sự là cái chuyện thức tỉnh là chuyện
muôn thuở. Và buổi buổi diễn nó khơi gợi lại, nó đòi hỏi người Việt Nam
phải tỉnh. Thì cái thức tỉnh ấy rất nhiều ý nghĩa. Rất nhiều vấn đề khác
của xã hội, mà chúng ta phải tỉnh ra ! ''.
Đêm
độc tấu dương cầm ''Tỉnh'' của nghệ sĩ Phó An My, ngày 24/11/2019, để
lại nhiều dấu hỏi về thái độ hành xử của chính quyền Việt Nam. Bên cạnh
việc an ninh ngăn chặn những thành viên của tổ chức dân sự Green Trees
tham dự đêm diễn, nhiều nhà quan sát đặc biệt chú ý đến việc các nhân
viên công lực cản trở công chúng tiếp xúc với các nghệ sĩ ngay tại một
trung tâm văn hóa lớn của thủ đô Hà Nội, một hành vi bị lên án là ''vô
văn hóa'', thậm chí phạm pháp.
Trong chính quyền, nhiều người cũng trên đường tỉnh thức
Phản
ứng thô bạo và quá khích của phía các nhân viên công lực vượt quá xa
khỏi những gì cần thiết để bảo vệ an ninh xã hội, gây bất bình. Ngay
giới các blogger - thường được gọi là ''các dư luận viên'', có quan điểm
bài xích những người hoạt động dân sự độc lập - cũng phân hóa. Bên
cạnh, những người dùng những lời lẽ tồi tệ để miệt thị nghệ sĩ Phó An
My, cũng có người cho rằng không có lý do gì để hủy đêm nhạc Tỉnh.
Một
bộ phận chính quyền Việt Nam dường như cũng đang thức tỉnh. Mâu thuẫn
chủ đạo trong xã hội Việt Nam giờ đây không hẳn chỉ là giữa chính quyền
độc tài, toàn trị với những người khát khao tìm lối thoát cho xã hội
Việt Nam, mà là mâu thuẫn ngay trong chính nội bộ chính quyền, giữa một
bên là thế lực ưa dùng bạo lực để duy trì nỗi sợ hãi, sự phục tùng, mù
quáng trong dân chúng, với những người đang trên con đường tỉnh thức.
RFI
Tiếng Việt xin cảm ơn nhạc sĩ Phó An My, họa sĩ Lê Quảng Hà, nhà văn
Đặng Thân, tiến sĩ Nguyễn Quang A và nhạc sĩ Đặng Vũ Lượng đã dành thời
gian cho chương trình.
Ghi chú
1
- Theo thông tin của nhóm Green Trees, ngoài việc các thành viên của
nhóm bị ngăn chặn đến dự biểu diễn, trong đêm nhạc Tỉnh tại Nhà Hát Lớn,
các bức tranh nghệ thuật về thiên nhiên bị cấm trưng bày, an ninh không
cho phép khán giả chụp ảnh, live stream, không một đài truyền hình nào
được phép vào quay đêm diễn, không khán giả nào được phép tặng hoa…. Sau
buổi diễn gần như không có bất kỳ tin bài nào giới thiệu về đêm nhạc
Tỉnh, ngoài bài ''Phó An My: Bán cá lãi hơn, nhưng tôi vẫn thuộc về âm
nhạc'', đăng tải ngày 25/11/2019 trên trang Phụ nữ thành phố Hồ Chí
Minh. Tuy nhiên đây là cuộc phỏng vấn nghệ sĩ dương cầm trước thềm cuộc
trình diễn.
2.
Nhóm Green Trees ra đời từ phong trào chống chặt hơn 6.000 cây cổ thụ ở
Hà Nội, gần đây khiến công luận chú ý với bộ phim ''Đừng sợ'' về Thảm
họa biển Formosa, thuật lại phong trào chống ô nhiễm biển miền Trung
chưa từng có năm 2016, cũng như hoạt động của nhiều phong trào dân sự
mới trỗi dậy tại Việt Nam từ 2006. Một số thành viên của Green Trees bị
nhân viên công an gây khó khăn do bộ phim này (RFI 28/03/2019). Theo ông
Đặng Vũ Lượng, từ một năm trở lại đây, nhiều thành viên không còn ở nơi
cư trú thường lệ, "để tránh sự quấy rối từ phía an ninh".
(RFI)
Không có nhận xét nào