Thỏa thuận “giai đoạn một” được công
bố gần đây giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc được ca ngợi là một bước tiến quan
trọng hướng tới một thỏa thuận toàn diện nhằm chấm dứt cuộc chiến thương
mại đã kéo dài hơn một năm. Nhưng nếu bạn nghĩ rằng Tổng thống Mỹ
Donald Trump đã sẵn sàng từ bỏ chính sách đối đầu với Trung Quốc của
mình thì hãy nghĩ lại. Trên thực tế, chính quyền Trump đã sẵn sàng tiến
hành một cuộc chiến khác, liên quan chặt chẽ tới cuộc chiến thương mại
với Trung Quốc, lần này là về dòng chảy tài chính.
 |
Trong
một nền kinh tế thế giới hội nhập cao, thương mại và tài chính là hai
mặt của cùng một đồng xu. Các giao dịch thương mại xuyên biên giới phụ
thuộc vào hệ thống thanh toán quốc tế hoạt động tốt và một mạng lưới
mạnh mẽ các tổ chức tài chính sẵn sàng và có thể phát hành tín dụng. Cơ
sở hạ tầng tài chính này đã được xây dựng xung quanh đồng đô la Mỹ –
loại tiền tệ quốc tế có tính thanh khoản và khả năng trao đổi cao nhất.
Vị
trí đồng đô la với tư cách là đồng tiền dự trữ hàng đầu toàn cầu từ lâu
đã mang lại cho Mỹ những gì mà Valéry Giscard d’Estaing, lúc đó là bộ
trưởng tài chính Pháp, gọi là một “đặc quyền cắt cổ”: Mỹ có thể in tiền
với chi phí không đáng kể và sử dụng nó để mua hàng hóa và dịch vụ trên
toàn cầu. Nhưng, với việc mở cửa thị trường vốn toàn cầu, Mỹ cũng đã đạt
được một mức độ ảnh hưởng “cắt cổ” đối với phần còn lại của thế giới.
Ngày
nay, khoảng 80% giao dịch toàn cầu được lập hóa đơn và thanh toán bằng
đồng đô la Mỹ, và hầu hết các giao dịch quốc tế cuối cùng đều được hoàn
tất thông qua hệ thống tài chính Hoa Kỳ. Khoảng 16 triệu yêu cầu thanh
toán được thực hiện hàng ngày thông qua mạng lưới Hiệp hội Viễn thông
Tài chính liên Ngân hàng (SWIFT) Âu – Mỹ. Do đó, những hạn chế của Hoa
Kỳ đối với dòng vốn có tác động sâu rộng hơn bất kỳ hàng rào thuế quan
thương mại nào. Đặc biệt, việc áp dụng các hạn chế này chỉ dựa vào Đạo
luật Quyền lực Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế năm 1977 (IEEPA), cho phép tổng
thống Mỹ tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia và triển khai một loạt
các công cụ kinh tế để đối phó với các mối đe dọa bất thường hoặc đặc
biệt.
IEEPA
đã hình thành cơ sở pháp lý cho nhiều chương trình trừng phạt của Hoa
Kỳ, với việc các tổng thống phần lớn sử dụng đạo luật này để chặn các
giao dịch và đóng băng tài sản. Ví dụ, vào những năm 1980, Tổng thống
Ronald Reagan đã ban hành một lệnh hành pháp dựa trên IEEPA để chặn tất
cả các khoản thanh toán cho Panama sau khi một cuộc đảo chính đã đưa ông
Manuel Noriega lên nắm quyền. (Các nguồn tiền định thanh toán cho
Panama đã được chuyển đến một tài khoản ký quỹ được thành lập tại Cục Dự
trữ Liên bang chi nhánh New York.)
Trump
– người đã tỏ ra luôn sẵn sàng ban bố tình trạng khẩn cấp khi phù hợp
với lợi ích của mình – đã trích dẫn IEEPA nhiều lần, bao gồm cả việc
nhằm biện minh cho các biện pháp thuế quan đối với hàng nhập khẩu từ
Mexico và để khẳng định thẩm quyền của mình khi yêu cầu các công ty Mỹ
“ngay lập tức tìm kiếm một giải pháp thay thế cho Trung Quốc”. Hy vọng
sẽ đẩy Tổng thống Venezuela Nicolás Maduro ra khỏi vị trí của mình,
Trump đã sử dụng IEEPA để đóng băng tài sản của PDVSA, công ty dầu khí
quốc doanh Venezuela.
Trump
cũng đã cấm các nhà đầu tư Hoa Kỳ mua bất kỳ khoản trái phiếu nào của
chính phủ Venezuela hoặc giao dịch cổ phiếu của bất kỳ thực thể nào mà
chính phủ Venezuela nắm cổ phần kiểm soát. Trong khi đó, Trump đã trao
cho Juan Guaidó, tổng thống lâm thời được Mỹ hậu thuẫn, quyền tiếp cận
các tài sản của chính phủ Venezuela do Fed nắm giữ kể từ khi người tiền
nhiệm của ông, Barack Obama, đóng băng chúng vào năm 2015.
Trái
với niềm tin phổ biến, Trump đã không áp đặt nhiều biện pháp trừng phạt
hơn so với những người tiền nhiệm. Nhưng ông đã nghĩ ra những cách đặc
biệt sáng tạo – thường tận dụng ảnh hưởng tài chính khổng lồ của Mỹ –
nhằm đảm bảo rằng chính quyền của ông áp dụng các biện pháp có mức “sát
thương” tối đa, bất kể ảnh hưởng đối với bên thứ ba là gì. Tương tự, Nga
không chỉ đối mặt với việc bị đóng băng tài sản và chặn giao dịch, mà
còn bị hạn chế quyền tiếp cận hệ thống ngân hàng Mỹ và bị loại khỏi việc
đấu thầu các hợp đồng mua sắm.
Trung
Quốc, nước đang phải vật lộn với xuất khẩu và đầu tư giảm, tiêu dùng
yếu và tăng trưởng chậm lại, rõ ràng là mục tiêu tiếp theo. Chính quyền
Trump được cho là đang xem xét các hạn chế đối với vốn đầu tư tài chính
của Hoa Kỳ vào Trung Quốc, bao gồm lệnh cấm các quỹ hưu trí của Hoa Kỳ
đầu tư vào thị trường vốn Trung Quốc, hủy niêm yết các công ty Trung
Quốc khỏi các sàn giao dịch chứng khoán Hoa Kỳ và hạn chế các công ty
Trung Quốc không được tiếp cận các chỉ số chứng khoán do các công ty Hoa
Kỳ quản lý. Các chính sách như vậy sẽ được thực hiện như thế nào vẫn
chưa rõ; và nó sẽ không hề dễ dàng. Nhưng việc thiếu một chiến lược rõ
ràng chưa bao giờ cản bước Trump trước đây, đặc biệt là trong việc sử
dụng các đòn bẩy kinh tế nhằm thúc đẩy các mục tiêu địa chính trị.
Cách
tiếp cận này có thể hiệu quả trong thời gian ngắn, nhưng chắc chắn sẽ
tác động trở lại Mỹ. Việc Trump liên tục vũ khí hóa đồng đô la làm xói
mòn niềm tin của những người nắm giữ các tài sản được hỗ trợ bởi đồng đô
la và được xác minh bởi Hoa Kỳ. Có bao nhiêu công ty nước ngoài sẽ sẵn
sàng niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán Mỹ khi biết rằng họ có thể
bị hủy niêm yết theo ý Mỹ? Và có bao nhiêu cư dân không phải là người Mỹ
sẽ giữ tài sản của họ trong các ngân hàng Hoa Kỳ nếu bất kỳ cuộc giao
tranh địa chính trị nào cũng có thể khiến chúng bị đóng băng?
Khi
sự không tin tưởng vào Hoa Kỳ gia tăng, động lực cho các cải cách tiền
tệ quốc tế mà Trung Quốc ủng hộ trong thập niên qua sẽ có thêm động lực.
Điều này có thể có nghĩa là phải mở rộng vai trò quốc tế của các loại
tiền tệ khác, chẳng hạn như đồng euro hoặc, nếu Trung Quốc có biện pháp
khả thi, đồng Nhân dân tệ. Nó cũng có thể dẫn đến việc tạo ra một hệ
thống tiền tệ thay thế, tập trung vào nhu cầu của các nước đang phát
triển, đặc biệt là các nước xuất khẩu dầu mỏ và hàng hóa cơ bản.
Bằng
cách mở rộng mối liên hệ giữa lợi ích kinh tế và an ninh quốc gia,
Trump đang khuyến khích việc tách rời hai nền kinh tế lớn nhất thế giới
và sự xuất hiện của một trật tự thế giới lưỡng cực do hai quốc gia bá
quyền đối địch lãnh đạo. Ngoài việc phân mảnh hệ thống thương mại và tài
chính làm bệ đỡ cho nền kinh tế toàn cầu trong nhiều thập niên qua, sân
khấu cho một cuộc xung đột tàn khốc cũng sẽ được hình thành.
Paola Subacchi
Nguồn: Paola Subacchi, “Locking China Out of the Dollar System”, Project Syndicate, 21/10/2019.
*
Paola Subacchi, Giáo sư Kinh tế Quốc tế tại Viện Chính sách Toàn cầu
Queen Mary, Đại học London, là tác giả của cuốn The People’s Money: How
China is Building a Global Currency.
(Nghiên cứu Quốc tế)
Không có nhận xét nào