Chính trường Việt Nam sẽ ra sao nếu ông Nguyễn Phú Trọng bệnh nặng?

Trên Asia Times, có bài viết mang tựa đề « Có phải nhà lãnh đạo Việt Nam, ông Nguyễn Phú Trọng đang hấp hối ? ». Tác giả David Hutt đặt vấn đề, nếu tin này được xác nhận thì có ý nghĩa như thế nào đối với một đất nước chia rẽ về chính trị, vốn thường giữ bí mật, trong khi sự kế thừa quyền lãnh đạo cho năm 2021 vẫn chưa được quyết định ?

Tổng bí thư Việt Nam Nguyễn Phú Trọng tiếp quốc vương Brunei Hassanal Bolkiah tại Hà Nội ngày 27/03/2019.

Các mạng xã hội tại Việt Nam trong tuần lễ vừa qua sôi sục với thông tin tổng bí thư kiêm chủ tịch nước Việt Nam, ông Nguyễn Phú Trọng đã được đưa cấp tốc vào bệnh viện hôm 14/04/2019. Cho đến nay vẫn chưa thấy ông xuất hiện trước công chúng.

Cơn bão tin đồn

Một số bài đăng trên mạng cho biết nhà lãnh đạo quyền lực nhất Việt Nam chỉ bị sốc nhiệt vì cảm nắng, số khác nói rằng ông bị xuất huyết não hay đột quỵ, và hiện đang hấp hối.

Trong cơn bão tin đồn, một số còn cáo buộc những người ủng hộ địch thủ của ông Trọng là cựu thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã ám hại ông. Đó là do lúc ông Trọng đi công cán Kiên Giang, căn cứ địa của ông Dũng, thì ông mới ngã bệnh.

Người thì khẳng định đây là một cú đảo chính trong triều đình, có lẽ do ông Trần Quốc Vượng cầm đầu. Ông Vượng hiện là thường trực Ban Bí thư, phụ trách những công việc hàng ngày của đảng, là người có quyền lực thứ nhì về mặt đảng, chỉ đứng sau tổng bí thư.

Những thông tin đáng tin cậy hơn cho rằng ông Trọng đã được đưa đến bệnh viện Chợ Rẫy ở Saigon, hoặc đưa sang Nhật chữa bệnh. Nếu việc sang Nhật trị bệnh là sự thật, thì tình trạng của ông có vẻ nghiêm trọng : đa số quan chức cao cấp đều được điều trị trong nước vì tinh thần dân tộc - theo tác giả - trừ trường hợp nguy hiểm đến tính mạng.

Chuyên gia về Việt Nam Carl Thayer, trường đại học New South Wales dẫn các nguồn tin riêng cho biết ông Trọng « đã hồi phục lại phần nào », rất có thể là từ tai biến mạch máu não, nhưng bị liệt một cánh tay. Tình hình sức khỏe của ông có mức độ nghiêm trọng như thế nào có thể quan sát được trong Hội nghị trung ương sắp tới, được ấn định vào tháng Năm.

Asia Times cho biết không thể kiểm chứng một cách độc lập tất cả các thông tin và tin đồn trên đây. Cho dù báo chí nhà nước tránh đề cập đến, việc ông Nguyễn Phú Trọng bị bệnh là một bí mật nay ai cũng biết cả, trong một Việt Nam bị kiểm soát chặt chẽ cả về xã hội lẫn internet. Tờ báo ghi nhận hôm 14/4, cái tên « Nguyễn Phú Trọng » đã trở thành từ khóa được tìm kiếm nhiều nhất trên Google tiếng Việt.

Nắm chắc quyền lực

Ông Nguyễn Phú Trọng trở thành tổng bí thư đảng Cộng Sản Việt Nam vào năm 2011. Nhưng nhiệm kỳ 5 năm đầu tiên của ông không hề yên ả, do sự kèn cựa với thủ tướng thời đó là ông Nguyễn Tấn Dũng. Ông Dũng có quyền hành « oai trùm thiên hạ » trong bộ máy chính phủ, lấn át phía đảng.

Tại Đại hội Đảng 12 năm 2016, ông Trọng đã thành công trong việc hình thành một liên minh để ngăn chận tham vọng trở thành tổng bí thư của ông Dũng, và rốt cuộc ông thủ tướng phải về vườn.

Với quyền lực được củng cố, ông Nguyễn Phú Trọng đã tung ra chiến dịch chống tham nhũng, để loại trừ những nhân vật thuộc phe ông Nguyễn Tấn Dũng ra khỏi đảng, cắt đứt mối quan hệ giữa các quan chức đảng với các lãnh đạo doanh nghiệp quốc doanh tham nhũng.

Ông Trọng càng có nhiều quyền hành hơn từ khi kiêm luôn chức chủ tịch nước vào cuối năm 2018, sau khi ông Trần Đại Quang qua đời vào tháng Chín. Điều đáng chú ý là báo chí nhà nước giữ im lặng về bệnh tình của ông Quang đến tận lúc ông này qua đời.

Nếu ông Trọng bất ngờ bị mất quyền hành, có thể gây tác động như một trận địa chấn, trong một đất nước có truyền thống bí mật, khép kín.

Danh chính ngôn thuận khi đối ngoại

Trong nhiều thập niên qua, đảng vẫn tôn trọng một thỏa thuận bất thành văn là không ai trong « tứ trụ » có thể cùng lúc nắm hai chức vụ. Một số nhà phân tích nghĩ rằng khi hợp nhất hai chức tổng bí thư và chủ tịch nước, ông Nguyễn Phú Trọng muốn tăng cường quyền lực trong tay, đi theo con đường của Tập Cận Bình, cũng nắm cả hai chức vụ ở Trung Quốc. Một cách giải thích khác, theo tác giả có vẻ thuyết phục hơn, là ông Trọng muốn đóng vai trò tích cực hơn trong đối ngoại.

Quan hệ giữa Việt Nam và Trung Quốc có thể là quan hệ giữa hai đảng cộng sản. Nhưng Hoa Kỳ, nay đã trở thành một trong những đồng minh thân thiết của Việt Nam, muốn trao đổi với các thành viên chính phủ thay vì quan chức đảng.

Hồi tháng Hai, khi Hà Nội đóng vai trò nước chủ nhà của cuộc đối thoại giữa Hoa Kỳ và Bắc Triều Tiên, tổng thống Mỹ Donald Trump được cho là đã mời ông Nguyễn Phú Trọng viếng thăm chính thức Washington trong năm nay. Nếu ông Trọng đi thăm với tư cách tổng bí thư đảng thì sẽ phức tạp đôi chút. Nhưng với tư cách chủ tịch nước, nay ông là người đứng đầu Nhà nước Việt Nam, khiến tiếng nói của đảng có trọng lượng hơn trong đối ngoại.

Tuy nhiên nếu việc ông Trọng kiêm luôn chủ tịch nước được cho là sẽ tạo điều kiện cho quan hệ với bên ngoài, thì ngược lại tình trạng sức khỏe của ông - nếu kéo dài và làm ông suy nhược đi - có thể gây nguy hiểm cho tham vọng độc chiếm quyền lực. Trong trường hợp bệnh tật nên không thể đi nước ngoài, điều đó có nghĩa ông Trọng sẽ phải rời bỏ chức vụ.

Gậy ông đập lưng ông ?

Nhà nghiên cứu Nguyễn Khắc Giang thuộc Viện nghiên cứu kinh tế - chính sách (VEPR) của Việt Nam, nhấn mạnh rằng ông Trọng có thể bị « gậy ông đập lưng ông ».

Vào đầu năm 2018, dưới sự chỉ đạo của ông Trọng, Bộ Chính trị đã ban hành Quy định số 90 về tiêu chuẩn chức danh, tiêu chí đánh giá các cán bộ cao cấp được Ban chấp hành trung ương, Bộ Chính trị và Ban Bí thư quản lý. Theo đó họ phải « có đủ sức khỏe để thực hiện nhiệm vụ ».

Ông Giang viết trên The Diplomat tuần trước : « Động thái này được coi như một nỗ lực nhằm ngăn chận ảnh hưởng của ông Trần Đại Quang. Nhưng nay sẽ mang ý nghĩa mỉa mai nếu quy định này giờ đây quay ngược lại, đánh vào ông Nguyễn Phú Trọng ».

Tuy nhiên tình hình sẽ càng xáo trộn hơn trước câu hỏi, ai sẽ thay ông Trọng lên làm chủ tịch nước. Đặc biệt vào thời điểm đảng bắt đầu bàn bạc về việc ai sẽ nắm quyền lãnh đạo vào năm 2021.

Kế thừa chính trị là một vấn đề rắc rối, có khả năng gây bất ổn tại Việt Nam. Các mạng lưới bảo trợ, quan hệ với các tỉnh và phe nhóm khiến các quan chức cao cấp phải tả xung hữu đột để đưa được những đồng minh của mình vào các ủy ban quan trọng, được bầu vào Bộ Chính trị. Cuộc đối đầu chính trị này thường bắt đầu ít nhất hai năm trước khi diễn ra Đại hội Đảng.

Nhân sự tương lai và việc định hướng chính sách

Đại hội kỳ tới sẽ được tổ chức vào đầu năm 2021, có nghĩa bây giờ là thời điểm để Hội nghị trung ương đảng bàn về nhân sự tương lai. Hầu như chắc chắn là ông Trọng sẽ rời ghế vào năm 2021 – quy định của đảng chỉ cho phép hai nhiệm kỳ.

Nhưng nếu ông Nguyễn Phú Trọng muốn bảo đảm các đồng minh bảo thủ của mình sẽ lên lãnh đạo đảng sau khi ông về hưu, thì tình hình sức khỏe được cho là xấu của ông sẽ làm ý định này khó thể thực hiện. Thấy tình trạng ông Trọng như vậy, các đối thủ của ông trong đảng sẽ nghĩ rằng đây là cơ hội để yêu sách các vị trí họ mong muốn.

Nhiều chính khách cho rằng cần phải tự do hóa nền kinh tế, đặc biệt là giải thể các doanh nghiệp nhà nước chỉ chuyên khai thác tài nguyên. Người khác muốn có quan hệ chặt chẽ hơn với Hoa Kỳ và bớt dần lệ thuộc vào Trung Quốc. Vẫn còn những người muốn có một dạng dân chủ hơn của chế độ cộng sản.

Trên thực tế, cho dù chủ nghĩa của ông Trọng có được định nghĩa theo kiểu nào đi nữa, thì nỗ lực nhằm giữ cho đảng không bị rạn vỡ và quyền lực của ông vẫn yếu dần đi, khi đất nước đang có những thay đổi đáng kể về kinh tế xã hội.

Ông Trọng từng nói rằng nếu mở cửa trong đảng dù chỉ nhẹ nhàng, có thể dẫn đến sự sụp đổ. Đó là lý do khiến ông cố gắng diệt trừ tham nhũng và loại các nhân tố phi đạo đức, không tuân theo ý thức hệ ra khỏi đảng.

Asia Times kết luận, với sự lên ngôi của ông Trọng trong ba năm qua, các phe nhóm đối địch không có bao nhiêu tiếng nói trong đảng. Nhưng nếu sức khỏe ông Trọng yếu đi, các đồng minh của ông đứng ngoài lề trong việc kế tục, thì các phe phái này có thể tấn công để nắm quyền kiểm soát đảng, định hướng lại về chính trị và kinh tế.

Theo một nguồn tin đáng tin cậy mà chúng tôi vừa nhận được, thì sức khỏe ông Trọng « đã ổn ».

Thụy My

(RFI)