Kinh tế Việt Nam sẽ ra sao sau nhiều năm có đầu tư nước ngoài?

Việt Nam không biết đi theo hướng nào sau thời kỳ phụ thuộc vào nhân công rẻ trong nhiều thập kỷ để phát triển kinh tế

Công nhân làm tôm tại Công ty Hải sản Khánh Sủng ở Mỹ Xuyên của tỉnh Sóc Trăng. Lao động giá rẻ đã giúp thu hút đầu tư nước ngoài vào Việt Nam trong những thập kỷ qua nhưng quốc gia Đông Nam Á đang tìm cách đưa nền kinh tế phát triển tiên tiến hơn.

Nhân công rẻ của Việt Nam có thể không còn là ưu thế nổi trội nữa: giá lao động rẻ đã đẩy quốc gia Cộng sản tăng trưởng với một trong những tốc độ nhanh nhất thế giới, nhưng các nhà phân tích nói rằng Việt Nam giờ đây cần có một mô hình phát triển kinh tế mới.

Sau một thời gian hồi phục chậm chạp sau chiến tranh, tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của quốc gia Đông Nam Á đã tăng liên tục từ thập niên 1990. Sự tăng trưởng đó đạt được dựa vào lao động giá rẻ và xuất khẩu, cũng như mối lên kết ngày càng tăng giữa các công ty với đầu tư nước ngoài.

Việt Nam đang bước vào thời kỳ chuyển đổi, giữa việc nhìn lại các mặt hàng xuất khẩu đơn giản như gạo và đồ thể thao gia công cho Reeboks, vốn là nhừng mặt hàng xuất khẩu giúp nền kinh tế phát triển, với việc hướng tới một nền kinh tế tiên tiến hơn như của Đài Loan hoặc Hàn Quốc. Người dân trong nước không muốn sản phẩm “Made in Vietnam” là dấu hiệu của chất lượng kém. Họ cũng muốn hòa nhập vào thương mại toàn cầu, mà không muốn vấp phải phản ứng dữ dội chống lại toàn cầu hóa được cho là của những cử tri theo chủ nghĩa dân túy từ châu Âu và Mỹ.

“Những gì đã phát huy tác dụng trong 30 năm qua không nhất thiết sẽ tiếp tục mang lại hiệu quả trong tương lai,” Ousmane Dione, giám đốc Ngân hàng Thế giới (World Bank) ở Việt Nam. “Những tác động của các cải cách thể chế và cơ cấu ban đầu dường như đã đạt tới giới hạn của chúng.”

Người đứng đầu Ngân hàng Thế giới muốn nói tới công cuộc cải cách kinh tế được biết với cái tên Đổi Mới bắt đầu ở Việt Nam cách đây hơn 3 thập kỷ, khi Việt Nam bắt đầu mở cửa cho kinh tế thị trường đi vào hệ thống của họ, gồm có việc tư hữu hóa doanh nghiệp nhà nước. Hà Nội đang tiến hành rà soát lại xem chính sách Đổi Mới đã đem lại hiệu quả như thế nào và làm thế nào để đưa ra một đường hướng phát triển kinh tế trong 3 thập kỷ tới.

Các chuyên gia tư vấn đã đưa ra những ý tưởng cho triển vọng phát triển nền kinh tế mới của Việt Nam, trong đó có ba chủ đề chính: internet và các ngành công nghệ cao khác sẽ chiếm lĩnh; doanh nghiệp sẽ hướng vào kinh tế dịch vụ và những ngành công nghiệp giá trị gia tăng khác hơn là sản xuất hàng tiêu dùng; và người lao động sẽ thường xuyên nâng cao kỹ năng qua những chương trình đào tạo bền vững.

Ví dụ, công nhân ở các nhà máy quen với việc lắp ráp điện thoại và ô tô, nhưng liệu một ngày nào đó họ có thể tiến lên bậc thang cao hơn của chuỗi giá trị, chẳng hạn như đảm nhận công việc hỗ trợ về công nghệ cho những người mua các sản phẩm đó, hay không?

Về mặt công nghệ, Việt Nam có thể làm nhiều hơn để hợp tác với các nước Đông Nam Á, theo CEO của HSBC Việt Nam, Phạm Hồng Hải. Điều đó có thể bao gồm từ việc đảm bảo thanh toán điện tử xuyên biên giới không gặp trở ngại nào, đến việc hợp tác để đối phó với các mối đe dọa trên mạng, theo ông Hải.

"Các doanh nghiệp muốn có những phát triển thực tế giúp xúc tiến thương mại thuận lợi trong khối ", ông Hải nói. Việt Nam "nên tiếp tục đà hội nhập sâu hơn vào khu vực và tận dụng các ích lợi từ toàn cầu hóa".

Bỏ lại phía sau?

Chủ đề quan trọng khác phải là lực lượng lao động cũng như đảm bảo năng suất và kỹ năng của họ được cải thiện. Hàng triệu người lao động Việt Nam đang dựa vào các kỷ năng sơ khởi để kiếm sống, chẳng hạn như làm công việc dán keo trong dây chuyền sản xuất ví tiền hay thu hái cà phê nơi trang trại.

Đó là nhân công có giá rẻ vốn đã thu hút các nhà đầu tư nước ngoài đến Việt Nam, nhưng không phải tất cả các công việc đó sẽ kéo dài. Vì vậy, từ các nhóm làm việc của các cơ quan chính phủ đến các tổ chức từ thiện đang đưa ra các chương trình giáo dục và đào tạo để trang bị cho người dân địa phương các kỹ năng cho tương lai.

Điều này có nghĩa không chỉ là để bảo đảm cho công ăn việc làm bền vững, mà còn để người Việt Nam không cảm thấy bị bỏ lại phía sau hoặc cay đắng nếu các công việc mà họ làm bị chuyển sang các nước có giá lao động rẻ hơn. Việt Nam hy vọng sẽ tránh được sự phẫn nộ của chủ nghĩa dân túy ở các khu vực khác trên thế giới, cũng như chủ nghĩa bảo hộ thương mại.

Vì vậy, Việt Nam đang chuyển sang các đối tác như Úc, nơi đã hỗ trợ các dự án cho phép thành quả kinh tế được lan rộng hơn.

Craig Chittick, đại sứ Úc tại đất nước 100 triệu dân này, cho biết, Việt Nam đã đề ra một "chương mới trong đó nắm bắt sự đổi mới, thúc đẩy cải cách táo bạo và giúp Việt Nam đạt được các mục tiêu phát triển đầy tham vọng của mình".

Chính phủ của ông Chittik đã đứng đằng sau các chương trình tại Việt Nam như trung tâm KOTO, nơi dạy các kỹ năng lao động cho trẻ em lang thang, cũng như một cuộc thi phát minh ra các công nghệ hữu ích cho phụ nữ nông thôn và một diễn đàn để thúc đẩy đầu tư tác động. Không phải tất cả các nhóm đều được hưởng lợi từ tăng trưởng kinh tế trong quá khứ, nhưng vẫn có cơ hội để thay đổi điều đó trong một Việt Nam mới.

Ha Nguyen

(VOA)