Có tiền mua tiên cũng được ư? Dường
như không sai, nhưng tất nhiên vấn đề không đơn giản. Hạnh phúc và mối
liên quan vật chất đã được mổ xẻ từ bộ não triết gia cách đây hàng ngàn
năm, và bây giờ nó tiếp tục là một trong những đề tài xã hội phổ biến và
phức tạp nhất.
 |
| Sự giàu có vật chất không đồng nghĩa với việc mang lại hạnh phúc trong nhiều trường hợp (CNBC) |
Jewel
Whittaker – vợ của một người trúng số độc đắc ($314.9 triệu USD!) vào
năm 2004 – từng than van rằng giá như chồng mình đừng ôm đống tiền về
nhà. Từ khi trúng số, Jack Whittaker – cư dân West Virginia, đã liên tục
bị cảnh sát “vịn” nhiều lần tội lái xe ẩu, tội đánh một ông chủ quán
bar, và còn nhiều vụ khác… Ðó chỉ là một sự kiện điển hình của mối quan
hệ giữa tiền và cảm giác hạnh phúc. Tại Mỹ hiện nay số người giàu nhiều
hơn bao giờ hết. Tỷ lệ gia đình có tài sản hơn 1 triệu USD liên tục
tăng. Theo thống kê công bố tháng 11-2004 của TNS Financial Services, số
gia đình có tài sản hơn 1 triệu USD đã tăng lên 10.8 triệu người.
Thế
họ có hạnh phúc không? Ðạo diễn George Lucas từng nói như thế này:
“Tiền có thể mua khoái lạc, nhưng khoái lạc không phải là hạnh phúc.
Hạnh phúc là cảm giác vượt xa khoái lạc”.
Nhà
tâm lý học Stephen Goldbart, giám đốc Viện nghiên cứu Money, Meaning
& Choices (Tiền bạc, Ý nghĩa, Lựa chọn) – nơi chuyên tư vấn sử dụng
tiền một cách hợp lý – cho biết: “Khi đụng đến tiền, người ta gặp đủ
thách thức và thường không thể trả lời câu hỏi rằng họ điều khiển cuộc
đời mình hay đồng tiền dẫn dắt cuộc sống họ”. Thử nhìn danh sách tỉ phú
do chuyên san Forbes bình chọn. Tất cả dường như hạnh phúc và làm chủ
được đồng tiền mà họ tạo ra. Bill Gates tung ra hàng triệu đôla làm từ
thiện. Warren Buffett hưởng thụ phương tiện vật chất tốt nhất ở tuổi xế
chiều.
Tuy
nhiên, theo USA Today, nghiên cứu mới nhất về tương quan giữa tiền và
hạnh phúc đã cho thấy tiền không mua được hạnh phúc. Nó có thể làm cho
cuộc sống thoải mái hơn, nhưng chắc chắn nó không mua được hạnh phúc.
Khảo sát từ Tổ chức Alfred P. Sloan đã chứng minh điều đó, đặc biệt
trong quan hệ giữa tiền và hạnh phúc tuổi thơ. Tỷ lệ trẻ em thuộc các
gia đình trung lưu nghĩ rằng mình hạnh phúc luôn luôn cao hơn trẻ em
thuộc những gia đình thượng lưu.
“Mỗi
ngày bạn chỉ có thể ăn một bữa điểm tâm thôi, cũng như chỉ một bữa trưa
và một bữa tối. Và bạn cũng chỉ có thể ăn trong một nhà bếp chứ không
phải hai hoặc nhiều nhà bếp. Thế thì bạn cần ngôi nhà khổng lồ để làm
gì? Nếu bạn thật sự xem kỹ nhu cầu sống trong một năm, bạn đâu cần là tỷ
phú mới thỏa mãn được? Một tỷ phú so với một người kiếm được
150,000/năm có thể khác nhau nhưng sự khác nhau về mức độ thỏa mãn bản
thân sẽ không chênh lệch nhiều đâu.” Ðó không phải là câu nói của một
anh tài xế taxi tự an ủi thân phận, mà là nhận xét của tỉ phú người Anh,
Richard Branson.
Craig
Newmark – người sáng lập Craigslist.org – cũng đồng ý: “Một khi bạn
kiếm được đủ sống, bạn cần thêm bao nhiêu thứ khác nữa để làm gì?” Diễn
viên điện ảnh Jamie Lee Curtis thì nói: “Bạn có thể có tất cả tiền trên
thế giới. Bạn có thể có mọi thứ dưới bóng cây mà bạn cần. Nhưng nếu bạn
ngồi dưới gốc cây một mình, bạn sẽ là người buồn bã và cô đơn nhất hành
tinh. Và chắc chắn chẳng có gì mà tiền có thể mua được để lấp đầy khoảng
trống trong tâm hồn bạn.”
Ðạo
diễn Chris Columbus (“Home Alone”, “Harry Potter”…) cho biết cảm nhận
riêng về ảnh hưởng của tiền lên hạnh phúc gia đình: “Ðiều vĩ đại về tiền
là bạn có thể cho con đi học. Bạn chắc chắn có bữa ăn tối ngon lành và
bạn không phải sống chung với chuột và gián,” Chris Columbus nói, như
gián tiếp nhắc lại cuộc sống một thời hàn vi của bản thân, khi từng vùi
mình trong khu ổ chuột New York City. “Tuy nhiên, tiền có thể tước đi
nhiều thứ trong cuộc sống gia đình. Chúng tôi không bao giờ thuê người
giữ trẻ hoặc đầu bếp. Tôi thề không bao giờ làm như vậy. Tôi đã học được
điều này khi quan sát các gia đình khác trong giới công nghiệp điện
ảnh. Nhiều người đã hủy hoại cuộc sống gia đình khi họ thuê mướn tất cả
công việc trong nhà. Bọn trẻ thậm chí không biết cha mẹ chúng làm gì và ở
đâu trong nhà!” Ðối với diễn viên Tom Hanks, gia đình luôn là nền tảng
của hạnh phúc. Clint Eastwood cũng nhận xét tương tự: “Tiền không thể
mua hạnh phúc, dù nó giảm thiểu khó khăn trong cuộc sống,” Clint
Eastwood nói. “Với tôi, hạnh phúc là người vợ.”
Richard
Ball – giáo sư kinh tế thuộc Ðại học Haverford, tác giả báo cáo
Absolute Income, Relative Income and Happiness – trình bày tại hội thảo
“Hiệp hội nghiên cứu phẩm lượng cuộc sống quốc tế” tổ chức tại
Philadelphia – cho biết, hạnh phúc bị ảnh hưởng bởi thu nhập luôn thấp
hơn quan hệ hôn nhân, sức khỏe và sự bảo vệ quyền tự do cá nhân. Dù thừa
nhận tâm lý con người thường có cảm giác thỏa mãn khi mình giàu có hơn
hàng xóm, nhưng Richard Ball nhấn mạnh rằng việc “chọn đúng hồ cá” là
yếu tố quan trọng cho hạnh phúc.
Vài
người có cảm giác hạnh phúc khi là con cá nhỏ trong cái hồ to, và một
số người có cảm giác hạnh phúc khi là con cá to trong hồ nhỏ. Với siêu
mẫu Gisele Bundchen, tất cả đều có cái giá phải trả. “Tôi thấy hạnh phúc
khi túi không có một xu, lúc tôi mới đến New York năm 15 tuổi và phải
nhảy qua cổng soát vé tàu điện ngầm bởi không có tiền. Tôi ăn bánh mì
McDonald’s mỗi ngày bởi đó là thứ duy nhất tôi đủ khả năng mua. Tôi thấy
hạnh phúc hơn bây giờ,” Gisele Bundchen kể. “Hiện tại, tôi được an toàn
về tài chính nhưng tôi bị stress nhiều hơn. Có nhiều tiền hơn, trách
nhiệm cũng nhiều hơn. Ngày trước, tôi từng quen những người họ thích tôi
bởi họ thích tôi như một người bình thường chứ không phải bởi tôi giúp
họ hoặc do họ cần tiền”. Trong khi đó, diễn viên Beau Bridges tin rằng:
“Suy cho cùng, vật chất mà chúng ta sở hữu đều không quan trọng. Ðiều
quan trọng là tâm hồn”.
Dù
thế nào, cũng có vô số người tiếp tục nghĩ rằng tiền có thể mua được
tất cả, trong đó có cảm giác hạnh phúc. Ngôi sao truyền hình Mỹ Star
Jones từng gây chú ý thế giới giải trí khi tổ chức tiệc cưới xa hoa với
màn nhõng nhẽo tính bằng đô-la. Một trong những thứ Star Jones đòi mua
cho bằng được là cái khay bạc thiết kế thời vua George IV với giá 11,000
USD.
Daniel
Gilbert (giáo sư tâm lý Ðại học Harvard) cùng nhà tâm lý Tim Wilson
(Ðại học Virginia), kinh tế gia George Loewenstein (từng đoạt Nobel) và
giáo sư Daniel Kahneman (Ðại học Princeton) đã phối hợp thực hiện một
trong những nghiên cứu quy mô nhất về hạnh phúc. Theo New York Times,
vài năm gần đây, bộ tứ khoa học gia này đã đi tìm câu hỏi về tiến trình
quyết định (sẽ) ảnh hưởng cảm giác hạnh phúc như thế nào. Làm thế nào
chúng ta dự báo những gì sẽ đem lại hạnh phúc hoặc bất hạnh, và chúng ta
cảm giác như thế nào sau khi trực nghiệm thực tế? Cụ thể, chúng ta có
thể biết trước mình có cảm giác như thế nào nếu đội bóng mình ưa thích
thắng hoặc thua; chúng ta dự báo được cảm giác như thế nào khi mua nữ
trang hoặc trở thành giàu có…?
Cho
đến gần đây, lĩnh vực nghiên cứu này chưa từng in dấu chân khoa học.
Cần mở ngoặc về Daniel Gilbert. Hiện 61 tuổi, Gilbert từng nghỉ ngang
trung học năm 15 tuổi, sống lang thang hết thành phố này đến thành phố
khác với cây guitar thùng. Gặp một cô gái cũng lang bạt kỳ hồ, Gilbert
kết hôn năm 17 tuổi, có con năm 18 tuổi và kiếm tiền nuôi gia đình bằng
đủ nghề, từ nhổ cỏ, bán thảm đến phục vụ quán rượu… Ðể dành tiền học đại
học, đỗ tiến sĩ, và cuối cùng trở thành “một trong những nhà tâm lý học
thiên tài của thời đại chúng ta” – như nhận xét của giáo sư David G.
Myers về Gilbert. Một người như Gilbert hẳn nhiên đủ kinh nghiệm sống để
có thể mổ xẻ và soi rọi hạnh phúc bằng kiến thức khoa học. Và như hầu
hết công trình nghiên cứu trước giờ, nhóm Gilbert cũng khẳng định rằng
hạnh phúc là giá trị tinh thần, cho nên nó là sản phẩm tinh thần chứ
không phải vật chất.
Nói cách khác, tiền không tạo ra hạnh phúc.
Mạnh Kim
Westminster, CA
(Báo Trẻ)
Không có nhận xét nào