Chủ tịch Trọng nên nói gì với Tổng thống Trump nếu thăm Mỹ?

Chủ tịch Nguyễn Phú Trọng nếu đến Hoa Kỳ nên nói rằng Việt Nam đang làm theo kinh tế thị trường thực sự khi Mỹ - Trung đang thương chiến, Tiến sỹ Phạm Đỗ Chí, cựu quan chức cao cấp của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), nêu ý kiến.

TT Trump gặp ông Nguyễn Phú Trọng trong vai trò Tổng Bí thư ĐCSVN tại Hà Nội hôm 12/11/2017, sau khi dự APEC ở Đà Nẵng

Ba câu hỏi lớn cho Việt Nam lúc này là:

1. Thứ nhất, Việt Nam cần chọn cách đi gì khi cuộc thương chiến Hoa Kỳ - Trung Quốc đang tạm "bớt nóng" sau cuộc họp Trump-Tập hôm 1/12 bên lề cuộc họp G-20 ở Argentina?
2. Thứ hai, các chính sách kinh tế, chính trị và quân sự lớn đang có của Việt Nam có gì đúng, sai?
3. Cuối cùng, liên quan đến sáng kiến gì ở cấp cao nhất sau "nhất thể hóa" ở Hà Nội, nếu muốn?

Thương chiến Mỹ - Trung

Việt Nam có thể hưởng lợi lớn trong cuộc thương chiến Mỹ - Trung hiện tại.

Thứ nhất, do cả sự di chuyển của một số hãng công nghệ quốc tế từ Trung Quốc sang Việt Nam để tránh thuế Mỹ (đang áp đặt từ tháng Tư và có thể tăng cao và kéo dài).

Thứ hai, bằng cách thu hút thêm nhiều đầu tư FDI khác ngoài Trung Quốc, nhất là từ phía Mỹ, để sản xuất thay thế cho nhiều hàng nhập từ Trung Quốc vào Mỹ.

Ví dụ lớn nhất đang làm xôn xao Hà Nội là việc Foxconn, đối tác gia công các sản phẩm iPhone lớn nhất của Apple, có thể đang thương thuyết các điều kiện ưu đãi để mở nhà máy sản xuất iPhone ở Việt Nam, tương đương nhà máy của Samsung ở miền Bắc.

Nhưng như thế không có nghĩa là Việt Nam nên để các hãng Trung Quốc tràn vào Việt Nam để thay "mác Trung Quốc" bằng "mác Việt Nam giả" nhằm xuất sang Mỹ.

Qua các tiếp xúc gần nhất, người viết có thể khẳng định là các giới chức Mỹ rất cảnh tỉnh với "âm mưu" này của Trung Quốc.

Giống như trường hợp "thép Việt Nam xuất xứ Trung Quốc", họ có thể sẵn sàng cấm nhập vào Mỹ hay ít nhất áp thuế rất cao đến 25% -35% với các mặt hàng này từ Việt Nam, thậm chí chặn hẳn hàng "mác giả Việt Nam thay mác Trung Quốc" lúc vào cửa khẩu Mỹ.

Trong tinh thần này, vẫn còn nhiều vấn đề đòi hỏi xem lại tính hợp hiến và hợp pháp của Thông tư 19 của Ngân hàng Nhà nước từ ngày 12/10/2018 cho phép dùng đồng Nhân dân tệ (NDT) ở bảy tỉnh biên giới (và sau này có thể lan tràn khắp Việt Nam).

Đây là một chính sách sai lầm cần rút lại ngay trước khi có tác động làm hàng Trung Quốc tràn ồ ạt vào Việt Nam (khiến Mỹ đề phòng cần đối phó trực diện với Việt Nam), và làm lũng đoạn chính sách tiền tệ, bên cạnh vấn đề nghiêm trọng là vi hiến và xâm phạm chủ quyền quốc gia.

Con đường rõ ràng để đi là cải cách thể chế, tăng cường tính thị trường của nền kinh tế, khuyến khích khu vực tư nhân thay vì doanh nghiệp nhà nước trong sản xuất và xuất cảng, cho phép tự do mua bán với Mỹ, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và tránh áp lực bắt các hãng Mỹ truyền các bí mật công nghệ cao lúc sản xuất bên Việt Nam để lập các thương hiệu, chuỗi sản xuất mới và riêng biệt của Việt Nam.

Đây cũng là các đòi hỏi chính yếu của Tổng thống Trump được nhắc lại trong cuộc hội nghị mới đây với Chủ tịch Tập Cận Bình.

Nhìn xa hơn, với chính sách mới của Mỹ khuyến khích phát triển khu vực Ấn Độ -Thái Bình Dương, Việt Nam có thể hưởng lợi lớn về cả chính trị và kinh tế thương mại bằng cách tham gia một lên minh mới với vài nước chính trong khu vực (không nhất thiết phải là ASEAN vì khối này có Lào và Campuchia đã nghiêng hẳn về Trung Quốc) như Ấn độ, Úc và New Zealand để phát triển ngoại giao và thương mại khu vực, đặt thế đứng vững chãi nhằm tăng cường thương mại bền vững với Mỹ.

Nhưng quan trọng nhất là điểm sau mà Việt Nam cần nắm ngay sáng kiến để tăng uy thế với cả Mỹ và Trung Quốc mà không cần nghiêng về bên nào.

Lưu tâm của Mỹ có thể thương thuyết tái lập TPP với vài điều kiện mới (dưới đây), để cô lập Trung Quốc thêm nữa ngoài vòng mua bán bùng nổ của châu Á với Bắc Mỹ và khối EU cho các năm tới.

Việt Nam cần tạo thế cân bằng chính trị giữa hai sức mạnh khổng lồ là Trung Quốc và Hoa Kỳ

Nguyễn Phú Trọng sẽ gặp Donald Trump ở Mỹ?

Từ Washington, D.C. nơi có các hoạt động thường xuyên và nhộn nhịp của giới vận động hành lang (lobbyists) có ảnh hưởng quan trọng tới giới hoạch định chính sách hàng đầu của Mỹ, đang có tin đồn là có các vận động dàn xếp quan trọng để ông Nguyễn Phú Trọng trong tư cách mới là Chủ tịch nước Việt Nam sẽ được mời sang thăm Mỹ lần nữa, trong tháng Một hay tháng Hai tới, để gặp Tổng thống Donald Trump.

Nếu như vậy, Việt Nam với bộ mặt "nhất thể" mới có thể nhân dịp này để:

Tuyên bố cải cách kinh tế thị trường, nhất là tuyên bố cắt giảm các chi tiêu ngân sách do có thể ghép các hoạt động của Nhà nước (Chính phủ) và Đảng, và thống nhất hơn trong việc đàm phán chính trị, kinh tế cũng như các hiệp ước thương mại với thế giới;

Thống nhất nội bộ để sang thăm Mỹ ở cấp cao nhất và gần ngày nhất (trước cuộc họp với Chủ tịch Kim Jong-un của Bắc Hàn để có các tin truyền thông hiệu quả và giật gân ("good media coverage") và tranh thủ sáng kiến cùng Nhật Bản đề nghị với Mỹ tái lập thương thuyết TPP, có vẻ như không tưởng lúc này, nhưng sáng kiến này sẽ được Mỹ nghe và yểm trợ hết mình, vì là đối trọng với chính sách "Một Vành đai, Một Con đường" của Trung Quốc mà Mỹ đang muốn làm suy yếu hay chết hẳn. Vai trò của ông Trọng sẽ quan trọng và nổi bật nhất ở điểm này.

Từ đó cũng có nhiều hy vọng ngăn chặn sự "xâm lăng" tài chính tiền tệ của Trung Quốc như đã nêu ở trên.

Việt Nam cần sửa soạn kỹ về mặt chuyên môn từ chuyên gia của các bộ liên quan để trình bày Việt Nam có thể làm gì, như giúp Trump đang muốn thúc đẩy Trung Quốc cải cách kinh tế hướng đến thị trường và cụ thể giảm xuất siêu sang Mỹ ra sao:

Ví dụ: mua thêm đầu nành và hàng nông sản Mỹ khác, đang là "chỗ ngứa" chính của Trump;

Kiểm soát và thực thi sở hữu trí tuệ ra sao, ngăn ngừa việc ăn cắp công nghệ của Mỹ (ví dụ: ZTE và Huawei);

Không xuất khẩu "hàng Trung Quốc lấy mác Việt Nam" mà thay vào đó, tăng cường các mặt hàng ưu thế của Việt Nam có đầu tư của nhiều nước khác ngoài Trung Quốc (nhất là Hoa Kỳ).

Trong việc tạo thế cân bằng chính trị giữa hai sức mạnh khổng lồ là Trung Quốc và Mỹ, hay nôm na là thế "đu dây" của Việt Nam, sẽ là một lỗi lầm nghiêm trọng nếu Việt Nam ngả về phía Trung Quốc.

Về mặt quân sự, Mỹ có những bước đi lớn:

Luật mới về quân sự mà Quốc hội Hoa Kỳ vừa thông qua, với ngân sách lớn cho các can thiệp tương lai của Mỹ trong vùng Biển Đông;

Các quyết định quân sự quan trọng cùng lúc của Mỹ trong tuần lễ 23 - 30/9/2018, gồm: cho máy bay B-52 thị sát vùng Biển Đông, tập trận thủy quân lục chiến ngoài khơi, và cho tàu Decatur tiến vào vùng tự do hàng hải để "nắn gân Trung Quốc" và bị tàu Trung Quốc cắt mặt cách 41m khiêu khích;

Rút khỏi hiệp định hạt nhân với Nga để tự do sản xuất tên lửa tầm ngắn và trung, thực sự là nhằm vào lãnh thổ Trung Quốc.

Những động thái này đã xác định hùng hồn và mạnh mẽ (giúp Việt Nam có thể yên tâm hơn) về sự cương quyết can thiệp của Mỹ ở Biển Đông trong tương lai, bắt buộc Trung Quốc tôn trọng luật di chuyển hàng hải tự do trong vùng, phủ nhận và ngăn chặn sự xâm lăng của "đường lưỡi bò" của Trung Quốc trên lãnh hải Việt Nam.

Việc Thượng viện Hoa Kỳ cũng thông qua đạo luật cho phép Mỹ cắt đứt "đường lưỡi bò" đó của Trung Quốc ở Biển Đông và Bộ trưởng Quốc phòng James N. Mattis mới chính thức xác nhận các chủ quyền của Việt Nam ở vùng này phải chăng nằm trong vận động mà Mỹ rất cần Việt Nam ủng hộ?

May mắn chăng là Việt Nam có thể ở vào thế hưởng lợi "bất chiến tự nhiên thành"?

Làm sao thể hiện rõ các điểm quan trọng này nếu quả thật sẽ có cuộc gặp cấp cao của Chủ tịch Nguyễn Phú Trọng với Tổng thống Trump sắp tới?

Tiến sỹ Phạm Đỗ Chí 

Gửi cho BBC từ Florida, Hoa Kỳ

(BBC)